„Ptaki drapieżne” to jedna z tych historii, których wartości nie sposób przecenić, historii spisywanych niemal w ostatnim momencie, kiedy jeszcze istnieje taka szansa. Ludzi mogących opowiedzieć o czasach wojny, których sami doświadczyli, jest wśród nas coraz mniej.

Lucjan „Sęp” Wiśniewski jest jednym z ostatnich żyjących likwidatorów z kontrwywiadu Armii Krajowej. Był żołnierzem elitarnego „Wapiennika” – oddziału specjalnego 993/W. To on wraz z innymi wojskowymi wykonywał wyroki śmierci wydawane przez Państwo Podziemne. W szczerej rozmowie opowiada o akcjach, w jakich było mu dane uczestniczyć, o emocjach im towarzyszących, o czasie wojennym widzianym oczami młodych chłopców, którzy bardzo szybko stali się dorosłymi mężczyznami, a jeszcze szybciej stać się musieli bezwzględnymi żołnierzami. „Sęp” podzielił się ze swoimi rozmówcami wspomnieniami, odczuciami, przemyśleniami. Czy wojna usprawiedliwia wszystko? Czy żołnierz powinien mieć wyrzuty sumienia? Co to znaczy być odważnym? Czy zabijanie było trudne? Jakie emocje mu towarzyszyły?

W partyzantce, wbrew swoim romantycznym marzeniom o walce, zaczynał od pilnowania porządku na wsiach, w tym od zabierania Niemcom skradzionych krów. Pierwszy raz zabił, gdy miał zaledwie 17 lat. Od tamtej pory wziął udział w ponad 60 akcjach. Wymierzał sprawiedliwość.

Można odnieść wrażenie, że akcje likwidacyjne nie zawsze były w pełni uzasadnione (niektóre z opisywanych sytuacji mogą budzić niechęć i złość, szczególnie gdy mowa o egzekucjach „prewencyjnych”), jednak wydawanie jednoznacznego osądu moralnego jest pozbawione sensu. Był to okres, gdy nawet księża utwierdzali żołnierzy w przekonaniu, że zabijanie jest koniecznością.

„Sęp” – wielki patriota w pełni oddany ojczyźnie – opowiada nie tylko o sobie, wspomina wiele historii odważnych, którzy wielokrotnie narażali życie dla swojego państwa, a także brawurowe akcje przypominające scenariusz filmu sensacyjnego. Wątki poboczne są równie interesujące, tak jak np. ten traktujący o łączniczkach 993/W – cichych bohaterkach, które nosiły dokumenty, broń (czasem również strzelały), wykonywały pracę wywiadowczą, nierzadko ryzykując życie. Wart uwagi jest także wątek dotyczący Polek współpracujących z podziemiem, które przybierając role prostytutek, zwabiały Niemców do lasu.

Rozmowy z „Sępem” poprzedzone są treściami wprowadzającymi kontekst dla danych sytuacji. Autorzy pytań – Emil Marat i Michał Wójcik – są śmiali, nie stronią od tematów trudnych, a nawet kontrowersyjnych (czasem wręcz nieco prowokująco poruszając temat zabijania). Nieraz sami dopowiadają historie żołnierzy. Są dobrze przygotowani, przytaczają fakty, które wraz z wypowiedziami „Sępa” i dołączonymi w aneksie relacjami innych świadków opisywanych zdarzeń pozwalają tworzyć wielopłaszczyznowy obraz tamtejszej rzeczywistości. Lucjan opowiada o czasach okupacji, o Powstaniu Warszawskim, a także o tym, jak wyglądało życie w Polsce powojennej.

Niektóre z jego opowieści, nieco wyolbrzymiane, konfrontują jego rozmówcy z rzeczywistością znaną z dokumentów, książek historycznych i innych relacji, co stanowi dodatkową wartość tej pozycji. Lucjan Wiśniewski sam również weryfikuje nieprawdziwe opisy, zastępując je własnymi wspomnieniami. Opowiada o relacjach wewnątrz oddziałów, o przyjaźniach, podziwie, ale również swoistej rywalizacji. To książka-wędrówka, podróż w czasie, sposób na uwiecznienie tamtych postaci, ich niegasnącej odwagi. Mozaika historii, pojedynczych zdarzeń, akcji tworzących obraz Polski Podziemnej.

Trudno uwierzyć, że opisywane realia nie są celowo ubarwiane, gdyż fragmenty „Ptaków drapieżnych” czyta się z większym zaangażowaniem niż niejedną książkę sensacyjną. Tym bardziej porusza myśl, że to wszystko stało się naprawdę. Czasem sytuacje wydawały się wręcz tragikomiczne; nagromadzone przeszkody nawarstwiały się w absurdalnie szybkim tempie, w liczbie zbyt dużej, by nie powiedzieć „jak z filmu”. Dzięki niesamowitej pamięci Lucjana Wiśniewskiego powstała pełna emocji historia bogata w szczegóły. Opowieść dotycząca ciągłej konfrontacji z wrogiem, ale również z sobą samym.

[Recenzję opublikowałam również na moim blogu]