Pisarka Faye – narratorka najnowszej powieści Rachel Cusk "Kontury" – wyjeżdża do Aten, aby poprowadzić kurs kreatywnego pisania. W greckiej stolicy pracuje, odwiedza kawiarnie i puby, pływa w morzu, spotyka się z przyjaciółmi, poznaje nowych ludzi (m.in. zacieśnia znajomość z bezimiennym[1] współpasażerem samolotu lecącego do Aten), rozmyśla o swoim życiu. Wiele podobnych, dość ambitnych powieści psychologicznych dźwigają półki w naszych księgarniach – a jednak ta jest na swój sposób wyjątkowa.

Niewiele tu się dzieje, ale też dziać się nie musi. W centrum są emocje postaci (aż duszno od nich) i opowieści. Ta proza hipnotyzuje. Rachel Cusk igra z przyzwyczajeniami czytelniczymi. "Kontury" to właściwie zlepek kilkunastu opowieści wtłoczonych w fabularne ramy wyjazdu Faye do Aten. Postaci pojawiają się i znikają, ich historie bywają urywane. Mało też dowiadujemy się o głównej bohaterce. Kiedy autor wybiera narrację pierwszoosobową, zwykle musi ją naznaczyć osobowością "opowiadającego", jego spojrzeniem na świat. Niewątpliwie tak się dzieje i w tym przypadku, a jednak o Faye wiemy bardzo niewiele. To kobieta skryta. Można się tylko domyślać w jej życiu dramatycznego rozstania, trudnych wyborów, niespełnionych marzeń. Można przypuszczać, że słucha swoich rozmówców, przy czym rzadko (a szkoda!) ich ocenia, wykazuje nieścisłości w ich opowieściach. Pozostaje w tle – elementy jej własnej historii pojawiają się tylko mimochodem. Jest niewątpliwie ciekawą narratorką, nawet jeśli chce uchodzić za bierną słuchaczkę. Bystra, obdarzona talentem literackim, dostrzega drugie dno w rzeczywistości i w cudzych historiach (bardzo to pisarskie!). Tego uczy też na swoich kursach – zaleca budowanie opowieści z codziennych zdarzeń, pozornie niewiele znaczących obserwacji.

Właściwie "Konturów" nie wypełniają rozmowy jako takie. Dialogi zazwyczaj zlewają się z narracją, barwne opowieści przybierają charakter monologów. Przyjaciele Faye, pisarze, kursanci – każdy ma do opowiedzenia własną intymną historię. I snuje ją może bardziej dla siebie niż dla innych. Ujawniają się dramaty, nieporozumienia, oczekiwania, niespełnienia, zdarzenia wesołe, smutne i wzruszające. Oczywiście tym ludziom nie do końca można wierzyć – to, co opowiadają, jest naznaczone ich własnym postrzeganiem świata i samych siebie. Zapatrzeni w swoje narracje, potrzebują słuchaczy, choć sami raczej nie chcą nimi być. W tej książce opowieści określają, pomagają znaleźć drogę do samopoznania.

Czy w takim świecie – w którym każdy jest swoją własną opowieścią – można zbudować trwałe relacje? Rachel Cusk nie daje odpowiedzi. Co ciekawe – choć "Kontury" wypełniają spotkania i (pseudo)rozmowy, trudno się oprzeć wrażeniu, że z każdej linijki wyziera okropna samotność – samotność w związku, samotność w rodzinie, samotność w życiu. Ostatecznie celem snucia opowieści jest zainteresowanie nimi (a zatem sobą!) słuchacza. "Oczywiście, chodziło mi o samotność"[2], powie niebezzasadnie nowy znajomy Faye na końcu powieści.

I może właśnie o to chodzi w tej smutnej w swej pozornej zwyczajności prozie. Opowieść staje się (wątpliwą) drogą do poznania drugiego człowieka oraz (wątpliwym) lekarstwem na samotność. Ale ludzie przekuwają swoje życie w konkretne historie, których stają się bohaterami. Opowiadają o sobie – a zatem istnieją.


---
[1] W okładkowym tekście (WAB, 2016) można wyczytać, że miał on na imię Ryan – ale Ryan to zupełnie inny bohater. Ponadto opis przybliża treści, których nie znajdziemy w książce. Również pytanie na pierwszej stronie okładki "Czy możliwa jest przyjaźń kobiety i mężczyzny?" (można by je potraktować jako motto) odnosi się do powieści w nikłym stopniu.
[2] Rachel Cusk, "Kontury", przeł. Jacek Żuławnik, wyd. W.A.B., 2016, s. 222.