Zamiast więc toczyć niekończące się i niczego nierozstrzygające wojny, czy nie lepiej byłoby im rozstać się, rozejść każdy w swoją stronę? Skoro życie razem stało się aż tak nieznośne, czy nie lepiej dla wszystkich byłoby zacząć żyć oddzielnie? Dlaczego nikt nigdy nie pomyślał o separacji, o secesji? Swoimi pytaniami wywoływałem czasami oburzenie, zazwyczaj jednak politowanie. "To niedorzeczne" – mówili Afgańczycy. Prawda, różnili się między sobą – Pasztunowie od Uzbeków, Tadżycy od Hazarów, Turkmenów. Mieli swoje spory i wojny. Ale to były ich spory i ich wojny i obcym nic do tego.
Tak różni od siebie, jeszcze bardziej różnili się od wszystkich innych. Zapominali o różnicach, sporach i przerywali wojny, ilekroć na ich kraj najeżdżał ktoś obcy, próbował odebrać im umiłowaną i mającą posmak anarchii wolność, zmusić do posłuszeństwa i innego życia.
Afgańczycy mają powody, by nie ufać obcym. Hindukuskie przełęcze od zawsze były szlakiem nie tylko kupieckich karawan, ale także najeźdźczych armii, okrutnych wojowników z syberyjskich stepów, opętanych snem o podboju świata i legendą o skarbach Indii, Buchary i Chorasanu. Wędrowali tędy także Macedończycy Aleksandra Wielkiego, Arabowie, Persowie, Mongołowie Czyngis-chana, Tamerlan, Brytyjczycy, Rosjanie. O podboju Afganistanu przemyśliwał nawet Hitler. A wszyscy zostawiali za sobą zgliszcza. Kiedy w tysiąc dwieście dwudziestym drugim roku Herat, miasto poetów, malarzy i myślicieli, jedno z najstarszych miast ludzkości, został podbity przez ordy Czyngis-chana, ze stu sześćdziesięciu tysięcy mieszkańców rzeź przeżyło tylko czterdziestu. Siedem i pół wieku później ten sam zmartwychwstały Herat zrównały z ziemią rosyjskie samoloty bombowe. Ale Herat wciąż żyje, wciąż poraża przybyszów swoją witalnością, urodą i otwartością.
Z niezwykłą łatwością powstawania z martwych może się w Afganistanie równać tylko tak gorące, że aż trudne do pojęcia pragnienie życia za wszelką cenę*.

---
* Wojciech Jagielski, "Modlitwa o deszcz", wyd. Terra Incognita, 2009, s. 66-67.