Akcja powieści obejmuje okres lat sześćdziesiątych X w., a jej datą końcową jest 973 r. Zamożny władyka Luboń nienawidzi chrześcijaństwa, ponieważ kojarzy mu się ono z niemieckimi najeźdźcami, którzy wzięli do niewoli jego syna Własta. Ten jednak nieoczekiwanie pewnego dnia po 12 latach powraca do rodzinnego domu. Stary Luboń nie wie jednak, iż Włast jest chrześcijańskim duchownym, który przybrał kapłańskie imię Ojca Matii. Tajemnicę jego odkrywa natomiast panujący na pobliskim grodzie władca Państwa Polan, książę Mieszko. Ściąga on Własta na swój dwór. Okazuje się bowiem, iż Mieszko pod wpływem ówczesnej sytuacji politycznej postanawia przyjąć nową, chrześcijańską wiarę, w czym Włast vel Ojciec Matia okaże się mu niezwykle pomocny...

Główną problematyką powieści "Lubonie" uczynił Kraszewski początki wprowadzania chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Twórcą tej akcji staje się książę Mieszko. Autor ukazuje na kartach powieści niejako dwa główne powody skłaniające polańskiego księcia do tej przełomowej inicjatywy. Pierwszy z nich to postępująca od zachodu ekspansja Cesarstwa Niemieckiego, które pod pozorem nawracania pogańskich plemion słowiańskich prowadzi brutalną ekspansję i podbój ziem Słowian. Książę Mieszko pragnie uchronić przed tym losem własne państwo. Przyjmując nową wiarę, wytrąca niejako Niemcom oręż ideologiczny. Drugą przyczyną jest próba zbliżenia Mieszka do chrześcijańskiej już wówczas monarchii czeskiej. Książę pragnie zbliżenia i sojuszu z czeskim władcą Bolesławem. Przymierze to może przypieczętować małżeństwo władcy Polan z czeską księżniczką Dobrawą. Sojusz dwóch państw słowiańskich, Państwa Polan i Czech, miałby stanowić tamę wobec agresywnej ekspansji Niemiec. Książę Mieszko marzy także o zjednoczeniu w przyszłości wszystkich plemion słowiańskich pod własnym berłem i stworzenia w ten sposób silnego państwa, mogącego skutecznie przeciwstawić się wrogiemu cesarstwu.

Tymczasem Dobrawa przybywa na ziemie polskie, zostaje żoną Mieszka, sam książę przyjmuje nową wiarę. Rozpoczyna się powolny i niezwykle trudny proces chrystianizacji kraju... Aktywny udział bierze w tych wydarzeniach główny bohater powieści - Ojciec Matia.

Na kartach tej powieści Kraszewski przedstawił własną literacką wizję początków chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Krzewienie nowej wiary z inicjatywy księcia Polan to główny wątek powieści. Ponadto czytelnik obserwuje starania księcia o sojusz z Czechami, jego próby przeciwstawienia się potędze cesarskiej, walki z pogranicznymi grafami niemieckimi, przybycie księdza Jordana i biskupów misyjnych na ziemie polskie, ślub polańskiego księcia z czeską Dobrawą i in. Mnóstwo w powieści nieścisłości historycznych, niektóre wątki trącą banałem. Mimo to powieść czyta się z zainteresowaniem, czemu sprzyja ciekawa, szybko tocząca się, pełna nieoczekiwanych zwrotów akcja. Te czynniki decydują o jej atrakcyjności. Polecam, głównie młodzieży i osobom zainteresowanym dziejami ojczystymi. Naprawdę "Lubonie" są warci przeczytania.