Apulejusz zawdzięcza swoje miejsce w literaturze światowej powieści "Metamorfozy albo Złoty Osioł". To jedyny zachowany w całości romans łaciński. Jest to romans obyczajowy - w części fantastyczno-romantyczny, w części realistyczno-satyryczno-komiczny. Składa się z 11 ksiąg. W zachowanych rękopisach utwór nie zawiera tytułu, jednak każda kolejna księga kończy się zdaniem: "Metamorfoz księga x kończy się". Tytułu "Złoty Osioł" w odniesieniu do dzieła Apulejusza jako pierwszy użył Aureliusz Augustyn. Epitet "złoty" nadawano wówczas książkom pożytecznym i cennym niczym złoto. Od czasów renesansowych wydawcy posługują się tytułem nadanym przez Augustyna, poprzedzając właściwym.

"Metamorfozy albo Złoty Osioł" to pierwszoosobowy opis przygód młodego Lucjusza z Koryntu, który udaje się w podróż do słynącej z czarów Tesalii, by poznać tajniki magii. Omyłkowo zostaje zamieniony w osła, zachowuje jednak ludzki rozum i wrażliwość. W nowej postaci często zmienia właścicieli, przeżywa dziwaczne przygody i koszmarne udręki. Przez cały czas poszukuje róż, których zjedzenie pozwoliłoby mu powrócić do postaci człowieka. W końcu udaje mu się to dzięki bogini Izydzie. Odtąd staje się jej wiernym wyznawcą i sługą, a ostatnia księga utworu zawiera opis misterium na jej cześć.

Alegoryczna interpretacja powieści mówi, że dusza ludzka po wielu cierpieniach i doświadczeniach odnajduje zbawienie w misteriach.

Szczytowym momentem utworu jest baśń o Amorze i Psyche, którą w zbójeckiej gospodzie opowiada stara służąca dziewczynie porwanej dla okupu. Opowieść ta ma udowodnić, że po płaczu i smutku przychodzi czas na szczęście i radość; znajduje się w samym środku powieści, zawiera się w 31 rozdziałach, co dowodzi jej istotności i nieprzypadkowości. Ma proweniencję ludową, zawiera motywy znane z różnych folklorów. Alegoryczne tłumaczenie baśni przyjęli włoscy humaniści. Uważali, że za jej pomocą Apulejusz, jako platonik, przedstawił dzieje duszy ludzkiej (Psyche), która osiąga zbawienie przez miłość (Amor).

"Metamorfozy albo Złoty Osioł" to ważne i obfite źródło informacji o obyczajowości antycznej. W swojej powieści Apulejusz umieścił sporo wizerunków kobiecych, a ich zdecydowana większość to wizerunki negatywne, odzwierciedlające obecny i zakorzeniony w starożytności mizoginizm. Lucjusz, w postaci osła przebywający w różnych miejscach, opowiada często historie niewiernych małżonek, posuwających się nieraz do najgorszych zbrodni.

Powieść ta jest także obrazem nędzy niewolników żyjących w czasach Apulejusza - często katowanych, wykorzystywanych do nieludzkiej pracy, skazywanych na cierpienie lub śmierć z nie swojej winy...