Książki mogą trafiać do nas różnymi drogami. O "Małej Ninie" pewnie bym nawet nie usłyszał, a gdybym trafił na notę wydawniczą, raczej bym się tą pozycją nie zainteresował. Dopiero wątek założony na Biblionetce – Profanacja – zwrócił na nią moją uwagę, a szum medialny i towarzyszące mu ogromne emocje sprawiły, że chciałem się czym prędzej przekonać, czy to rzeczywiście – jak przeczytałem na różnych forach internetowych – rzecz tandetna, niebezpieczna, czyniącą z dziecka demona, szykanująca religię katolicką (ukazującą wszak dobroć i miłość boską), w dwóch słowach: antychrześcijański gniot. Cóż, nic bardziej mylnego.

Wydawca porównuje omawianą książkę do słynnej serii o Mikołajku Sempégo i Goscinnego. Zasadnie. Narracja jest tu bardzo zbliżona do tej uroczo-dziecięcej, którą znamy z "Mikołajka". A jednak "Mała Nina" ma zupełnie inny charakter. Mikołajka oraz jego przygody pokochali zarówno dziecięcy, jak i dorośli odbiorcy. Nieckliwy obraz szczęśliwego dzieciństwa, wyśmienity humor, zapadające w pamięć postaci, doskonale oddana dziecięca psychika i wreszcie ironiczne spojrzenie na świat dorosłych z perspektywy kilkulatka – to wszystko sprawia, że "Mikołajek" zachwyca kolejne pokolenia czytelników.

Książka Sophie Sherrer, choć podobna narracyjnie, raczej nie powiela "Mikołajkowych" schematów. Mniej tu humoru, fabuła jest bardziej zwarta, czasy typowo współczesne – dzieciaki uwielbiają gry na konsoli, śpiewają piosenkę z "Titanica", zachwycają się Shakirą, czytują komiksy o Kaczorze Donaldzie. Świat dorosłych jest na cenzurowanym. Główna bohaterka dostrzega absurdy i niekonsekwencję w postępowaniu swoich rodziców (przy czym są to postaci psychologicznie bardziej złożone niż mam i tato Mikołajka) czy szerzej – ludzi dorosłych:

"Dorośli chcą, żeby dzieci robiły coś zdrowego i zdrowo się odżywiały. Poza tym zawsze opowiadają, że kiedy sami byli dziećmi, to po lekcjach spędzali mnóstwo czasu na dworze, telewizję oglądali najwyżej raz w tygodniu, a komputerów w ogóle wtedy nie było. Ani słodyczy. I byli bardzo szczęśliwi, jeśli dostali czekoladę. Dorośli tak mówią, jednak sami ciągle siedzą przed telewizorem albo surfują w internecie, a przy tym wcale nie jedzą marchewki z serkiem ziołowym, ale pochłaniają olbrzymie paczki chipsów i całe tabliczki czekolady z orzechami. Tylko my, dzieci, mamy sobie odmawiać przyjemności"[1].

Nie brakuje tu otwartego poruszania kwestii naprawdę poważnych, tematów niekiedy arcytrudnych i dla dziecka, i dla dorosłego – rozbita rodzina, poszukiwanie swojej tożsamości, religia, konfrontacja ze śmiercią, ból – a to wszystko z perspektywy sympatycznej ośmiolatki, która z ciekawością odkrywa świat. Nina nie należy może do mistrzyń ortografii, ale ma w sobie ogromną wrażliwość, jest empatyczna, czasami naprawdę cierpi (trudno jej nie współczuć, gdy w jednej z retrospekcji krzyczy i płacze ze strachu, podczas gdy jej niedobrani rodzice się kłócą). Trudno nie znaleźć się pod wpływem specyficznego uroku tej miłej dziewczynki.

Spore kontrowersje wzbudziły fragmenty "religijne" zawarte w "Małej Ninie". A przecież wystarczyłoby wziąć pod uwagę, że mamy do czynienia z dzieckiem – ośmioletnim! – które w gruncie rzeczy nie rozumie podstaw religii czy wiary, bo zna tylko formułki, a te interpretuje na swój sposób (któż z nas tego nie robił! – o często zabawnych nieporozumieniach natury religijnej, wynikających z niewiedzy czy też specyficznej dziecięcej logiki, pisaliśmy we wspomnianym przeze mnie wątku). Nina jest za mała, aby pojąć wagę komunii. Nie przeczę – na pewno są i takie dzieci, dla których stanowi ona silne duchowe przeżycie, może nawet potrafią sobie przyswoić jego głębię. Natomiast to, że Ninę i jej kolegów z klasy komunia przede wszystkim cieszy ze względu na prezenty, wydaje mi się psychologicznie prawdopodobne. Spójrzcie, jak to wygląda:

"Uważam, że komunia jest super. W długiej białej sukni wygląda się jak księżniczka, a poza tym dostaje się wspaniałe prezenty, nawet od sąsiadów. Wiem to, bo Daniel, starszy brat Luizy, miał już komunię i następnego dnia wszyscy sąsiedzi przyszli na kawę i przynieśli upominki, a mama kupiła Danielowi małą lornetkę. Też bym chciała mieć taką"[2].

I naprawdę nie dziwi, że ośmioletnie dziecko – podkreślę jeszcze raz: dziecko! – idąc do spowiedzi zazdrości przyjaciółce, że ta ma świetny grzech na sumieniu (wyjątkowo pomysłowa psota), podczas gdy "Pozostali musieli sobie wymyślać jakieś nudne grzeszki i się kłócili, kto powie, że wyrządził krzywdę przyjacielowi, a kto – że ściągał na klasówce albo że popchnął w błoto zarozumiałą Nadine, albo ukradł mamie czekoladki z szafki nocnej, albo po kryjomu oglądał telewizję. To dziwne, ale wszyscy dostaliśmy taką samą pokutę: trzy razy »Ojcze nasz« i trzy razy posprzątać stół po śniadaniu"[3].

A oto jeszcze jeden fragment pokazujący, że Nina rozumie obecność Jezusa w tabernakulum na swój własny – znów, logiczny z punktu widzenia dziecka – sposób. Zauważcie, że dla niej to zbliżenie się do tabernakulum jest głębokim przeżyciem religijnym:

"Ostatniej niedzieli po nabożeństwie schowałam się za filarem. Poczekałam, aż kościół będzie już pusty, a potem zakradłam się do tabernakulum, żeby sprawdzić, czy w środku jest Jezus. Wokół panowała cisza i czułam podniosłość chwili. Moje serce biło jak oszalałe, kiedy próbowałam otworzyć drzwiczki tabernakulum. Jednak one ani drgnęły. Wtedy ostrożnie postukałam w szafkę i cichutko powiedziałam:
– Jezu! Panie Jezu, jesteś tu?
Niestety, Jezus mi nie odpowiedział. Być może spał, bo przeistoczenie było dla niego bardzo wyczerpujące. Albo po prostu nie miał ochoty na rozmowę"[4].

Oczywiście, domyślam się, że ten cytat może wywołać oburzenie. Ale czy w istocie nie mamy do czynienia z książką po prostu uczciwą? Czy to wina Niny, że jest dzieckiem, że nie wszystko jeszcze rozumie? A może powinno się w literaturze tabuizować niewygodne kwestie religijne? Tylko dlaczego?

Sherrer jest wyrozumiała dla bohaterki, która przeinacza dogmaty wiary, bo jest za mała, aby je pojąć. Dlaczego tej wyrozumiałości zabrakło niektórym czytelnikom (często tym, co znają książkę jedynie we fragmentach)? Czy tak trudno sobie wyobrazić, że wiara dziecka może się kształtować właśnie na drodze takiego fałszywego, ale przecież pozbawionego złych intencji rozumienia i pomyłek?

Czy "Mała Nina" to antykatolicki knot? Tandeta? Książka, która wyzwoli moce piekielne? O, bynajmniej. To piękna opowieść o szukaniu siebie, o odkrywaniu rzeczywistości, a także o miłości – do rodzica, do dziecka, do zwierzęcia, do świata, może nawet do Boga.

Warto zapoznać się z tą pozycją bez uprzedzeń. Urocza Nina może podbić niejedno czytelnicze serce.


---
[1] Sophie Scherrer, "Mała Nina", przeł. Marta Krzemińska, wyd. Wilga, 2015, s. 58-59.
[2] Tamże, s. 28.
[3] Tamże, s. 161.
[4] Tamże, s. 218-219.