Powieść ta prezentuje upadek moralny, nonsens i anachronizmy trawiące angielską społeczność od rządu i wymiaru sprawiedliwości do instytucji czy osób trudniących się sprawami wiary i dobroczynności, od wiejskiej rezydencji bogatego właściciela ziemskiego sir Leicestera Dedlocka do rozpadających się ruder zaułka Tom-sam-jeden. W "Samotni", inaczej niż w dziełach pierwszego okresu swojej twórczości, Dickens zwraca ostrze talentu nie tylko przeciwko złym czy też głupim ludziom bądź instytucjom, lecz w pierwszym rzędzie przeciwko całemu współczesnemu sobie systemowi, który poczytuje za zmurszały od korzeni i karygodnie przestarzały. "Samotnia" – podobnie jak dalsze powieści tego okresu – ma mniejszy rozmach i nie tak żywą akcję, jak na przykład "Klub Pickwicka", "Nicholas Nickleby" czy "Oliver Twist", ale poruszane zagadnienia ujmuje szerzej, atakując, jak wspomniałem już, całokształt systemu, który wpływa na charaktery i postawy ludzkie. Nutą przewodnią tej powieści, osią, wokół której obracają się wszelkie sprawy akcji, jest proces-tasiemiec, toczący się przed sądem kanclerskim – "Jarndyce przeciwko Jarndyce", ów, jak mówi Kenge Najwymowniejszy – wspaniały pomnik praktyk stosowanych w sądzie kanclerskim. Proces i sam sąd spowity w mglisty dzień najbardziej gęstymi mgłami to symbol, tym bardziej pogłębiony, że tuż obok napotykamy drugi "sąd kanclerski" – sklepik ze starzyzną, a także jego właściciela, starego Krooka, zwanego lordem kanclerzem. Stosy nikomu niepotrzebnych szpargałów i rupieci, które Krook rad skupuje, lecz nie sprzedaje ich nigdy i nikomu, to jakby zwierciadlane odbicie prawdziwego sądu kanclerskiego i w dalszej kolejności społeczeństwa zastygłego w odwiecznym marazmie bezdusznych wzorców i procedur*.

---
* Tadeusz Jan Dehnel, "Posłowie tłumacza", w: Charles Dickens, "Samotnia", przeł. Tadeusz Jan Dehnel, wyd. Czytelnik, 1975, s. 1048.