Tytułowym bohaterem powieści uczynił tu J.I. Kraszewski Grzegorza z Sanoka - wybitnego humanistę, filozofa i teologa epoki wczesnego Odrodzenia.

Bohatera - Grzesia poznajemy jako młodzieńca mieszkającego w Sanoku u boku surowego ojca i lekkomyślnego brata. Bohatera fascynuje nauka, lecz ojciec tępi jego zainteresowania, pragnąc uczynić z niego rycerza. Pewnego dnia jednak Grześ opuszcza dom rodzinny i udaje się do Krakowa, aby kontynuować naukę. Kończy Akademię Krakowską, studia zagraniczne i po latach jako duchowny powraca do Krakowa. Jego wiedza, erudycja, umiejętność prowadzenia dysput filozoficzno-teologicznych czynią go znanym. Po latach wstępuje na dwór królewski, stając się mentorem i bliskim doradcą młodego króla Władysława (Warneńczyka). Będzie towarzyszył monarsze aż do tragicznego końca tegoż...

Kraszewski w powieści dokładnie przedstawia tło społeczne, polityczne, lecz przede wszystkim kulturalne Polski połowy XV w. Szczególnie widzimy to na przykładzie życia naukowego ówczesnego Krakowa. Obserwujemy świat żaków, pauprów, bakałarzy, profesorów uniwersyteckich, świat szkół przyklasztornych i Akademii Krakowskiej. Zarazem świat naukowców, dysput filozoficznych, początek bujnego rozkwitu nauki i szkolnictwa polskiego.

Tło polityczne stanowi panowanie króla Władysława Jagiellończyka (syna Jagiełły). To monarcha młody, mężny, odważny, prostolinijny, waleczny. Niestety, ulegający silnym wpływom duchowieństwa sterującego wielką polityką, na której szachownicy król okazuje się pionkiem. To stanie się przyczyną tragedii Władysława...

Powieść, mimo iż nie należy do najwybitniejszych dzieł Kraszewskiego ani nawet cyklu "Dzieje Polski", jest warta polecenia wielbicielom Kraszewskiego i powieści historycznej. Akcja z rozdziału na rozdział rozkręca się, stając się coraz ciekawszą. Książka ma także niezaprzeczalne walory edukacyjno-patriotyczne, ucząc szacunku dla nauki jako nowoczesnego patriotyzmu, podnoszącego poziom wiedzy, a zarazem jakość życia ludzkiego. Warto przeczytać "Strzemieńczyka".