Prawiek i inne czasy (Tokarczuk Olga)


Prawiekiem rozpocząłem moją przygodę z twórczością Olgi Tokarczuk. Wcześniej mnie do niej jakoś nie ciągnęło, sam nie wiem dlaczego. Chyba odnosiłem wrażenie, że autorka jest trochę przereklamowana. Bo co rusz słyszałem, że Tokarczuk, że Prawiek i że inne czasy.

Jednak zachęcony jakąś recenzją nabyłem niedawno Księgi Jakubowe. Po namyśle jednak postanowiłem zacząć od czegoś mniejszego i starszego, więc sięgnąłem po Prawiek właśnie. I to był strzał w dziesiątkę, a przynajmniej tak mi się wydało po dwóch-trzech pierwszych "czasach". Najtrafniej chyba będzie powiedzieć, że Prawiek mnie oczarował. Kilka wieczorów niespiesznej lektury, słowa przemawiające obrazami, budujące niesamowity, odrealniony klimat. A w tle refleksja nad życiem, przemijaniem, wiarą.

Tak przynajmniej było na początku. Z czasem świat Prawieku zaczyna się jakby sypać. Magia po kawałku ustępuje miejsca brutalnej rzeczywistości. Zaczęło się chyba wtedy, gdy wdarła się tam wojna. Najpierw Niemcy, którzy mordują Elego, Szenbertów i resztę miejscowych Żydów. Ginie też stara Florentynka i jej psowie. Potem nadchodzą Rosjanie a linia frontu przebiega przez środek wsi. Zaś kałmuk Iwan pokazuje upośledzonemu Izkowi świat bez Boga i kopulację z kozą.

Po wojnie Popielscy tracą oczywiście majątek i muszą opuścić Prawiek. Dziedzicowi jest to zresztą obojętne, gdyż od dawna pochłonięty jest wyłącznie Grą i jej ośmioma światami. Na Grę składa się wielka płachta planszy, mnóstwo malutkich figurek, ośmiościenna kostka i książka-instrukcja, opisująca światy i Boga, który je stworzył. Bo Bóg Gry nie jest odwieczny i wszechmogący. Owszem, ma moc stwarzania - i niszczenia - ale sam ma początek, młodość i starość, a poza nim istnieje jakiś większy i pozaczasowy porządek. Stworzony przez Boga człowiek jest spętany czasem i światami.

Tymczasem Prawiek zmierza do kresu. Dorosłe dzieci Misi, Stasi czy Kłoski opuszczają rodzinne strony. Ich rodzice starzeją się, wymierają a domy popadają w ruinę. A słowa malują coraz bardziej przygnębiające obrazy przemijania i rozpadu.

Książka zrobiła na mnie duże wrażenie i na pewno kiedyś do niej jeszcze wrócę. Mam też nadzieję, że inne opowieści, które autorka sobie przypomniała i jeszcze przypomni w przyszłości, również mnie nie zawiodą.


Jeszcze garść cytatów.

O tworzeniu. "Nie ma nikogo takiego, o kim można by powiedzieć, że wymyślił młynek, tworzenie jest bowiem tylko przypominaniem sobie tego, co istnieje poza czasem, czyli od zawsze. Człowiek nie potrafi stwarzać z niczego, to boska umiejętność."

O Stwórcy. "Bóg jest w każdym procesie. Bóg pulsuje w przemianach. Raz jest, raz jest go mniej, ale czasem nie ma go wcale. Bóg bowiem przejawia się nawet w tym, że go nie ma."

O zasadach. "Gra jest systemem dróg, w którym raz po raz trzeba dokonać właściwego wyboru. Wybory dokonują się same, ale czasem gracz odnosi wrażenie, że podejmuje je świadomie. Może go to przerazić, wtedy bowiem poczuje się odpowiedzialny za to, gdzie się znajdzie i co go spotka."

O Drugim Świecie. "Abel odpowiedział: Moja [ofiara] została przyjęta, bo kocham Boga, twoja odrzucona, bo go nienawidzisz. Tacy jak ty nie powinni w ogóle istnieć. I Abel zabił Kaina."

O Czwartym Świecie. "Bóg zakochał się w człowieku bez wzajemności. Boska miłość, jak każda inna, bywa uciążliwa. Człowiek zaś dojrzał i postanowił uwolnić się od natrętnego kochanka."

O Pawle Boskim. "Odtąd, zwłaszcza po wstąpieniu do partii, powoli i nieodwracalnie zaczął awansować."


Zobacz też: Co siedzi w tej szafie