Akcja powieści obejmuje rok 1331, okres niezwykle krwawego i niszczącego najazdu krzyżackiego na ziemie polskie. Można w niej wyróżnić następujące wątki:

Wincz Toporczyk (Wincenty z Szamotuł) to zamożny, wpływowy, niezwykłej dumy i pychy możnowładca, z nadania króla Władysława Łokietka Starosta Generalny Wielkopolski. Człowiek faktycznie rządzący tą dzielnicą. Jego sytuacja zmienia się, gdy król, chcąc przysposobić do rządów własnego syna Kazimierza, funkcję powyższą odbiera Winczowi, oddając ją w ręce syna - przyszłego monarchy. Toporczyk pała rządzą zemsty, jest ona tak wielka, iż nie waha się nawet zdradzić. W tym celu udaje się do Krzyżaków, a następnie u ich boku, na czele części rycerstwa Wielkopolskiego, bierze udział w wyprawie na ziemie polskie. Jednakże po pewnym czasie dostrzega, iż "pobożni bracia" niszczą także majątki jego oraz powinowatych. Czy jest dla dumnego panka wyjście z tej matni, czy istnieje szansa na porzucenie zakonnych braci i uzyskanie przebaczenia królewskiego?

Jego przeciwieństwem jest Florian Szary z Surdęgi - rycerz z ziemi sieradzkiej. To wzór cnót rycerskich, patriotyzmu, oddania ojczyźnie, wierny towarzysz króla. Jego spokój od wielu lat zakłóca mściwy sąsiad Nikosz Bąk tocząc z Florianem i jego powinowatymi bezwzględną wojnę sąsiedzką. Nikosz w ten sposób mści się na bohaterze, za pewne zdarzenie z przeszłości. W obliczy najazdu krzyżackiego, Florian udaje się pod sztandary króla, mimo iż jego bliskim grozi olbrzymie niebezpieczeństwo ze strony bezlitosnego sąsiada. Czy powróci z wojny cały i zdrowy? I czy Florian i jego bliscy zostaną w końcu uwolnieni od mściwej ręki Nikosza?

Główną osią powieści jest jednak jak wspomniałem powyżej niszczący najazd wojsk Zakonu krzyżackiego na ziemie polskie w 1331r. Celem Krzyżaków i sprzymierzonego z nimi króla czeskiego było wówczas ostateczne unicestwienie państwa polskiego. Finałem wojny będzie starcie polsko - krzyżackie na polach pod miejscowością Płowce...

Kraszewski po mistrzowsku i w plastyczny sposób opisuje najazd Krzyżaków, zniszczenia jakich dokonują, ale także przygotowania i wyprawę wojsk polskich pod wodzą króla Władysława Łokietka. Monarcha dysponując niewielkimi siłami prowadzi wojnę podjazdową, lecz przychodzi w końcu moment ostatecznego i bezpośredniego starcia i pomsty rycerstwa polskiego za doznane krzywdy...

Jak należy odczytać znaczenie tytułu powieści "Jelita"? Jest to nazwa i znak herbu jakim legitymować się będzie Florian Szary i jego następcy. Nazwa weźmie początek od pewnego wydarzenia jakie przytrafiło się bohaterowi na pobojowisku pod Płowcami. Nie będę zdradzać szczegółów, polecam przeczytać powieść.

Gorąco pragnę zachęcić czytelników do sięgnięcia po "Jelita". Szybka, wartka, pełna napięcia akcja, dramatyczne przygody bohaterów, problem winy, zdrady, przebaczenia na tle pożogi krzyżackiej to główna tematyka powieści. W powieści pełno jest nieoczekiwanych zwrotów akcji, a odpowiedzi na wyżej postawione przeze mnie pytania zaskoczą czytelnika. Dlatego naprawdę warto przeczytać także to dzieło Bolesławity. Czytelnik lubiący powieści historyczne, na pewno nie będzie zawiedziony.