Stricte historyczne książki, które przeczytałem w życiu, można by policzyć na palcach jednej ręki. Po części jest to pewnie efekt urazu do metody poznawania historii stosowanej na zajęciach w liceum – poprzez masę dat i nazwisk, a po części wynik skupienia moich zainteresowań na naukach ścisłych. Z punktu widzenia laika oceniam jednak "Rekonstrukcję narodów" jako świetną książkę, w której w zajmujący sposób opisana została historia krajów w przeszłości składających się na Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

Za pomocą licznych anegdot i sprawdzonych danych autor (profesor Yale) odsłania mechanizmy powstawania świadomości narodowej i narodowych państw. Jak wytłumaczyć sukces (tj. istnienie i suwerenność) dzisiejszego państwa litewskiego, którego kultura stworzona została niemal od zera przez garstkę zapaleńców w XVIII-XIX w.? Dlaczego Białoruś, która – wbrew pozorom – w większym stopniu niż Litwa utożsamiać się może z Wielkim Księstwem Litewskim, dziś pozostaje krajem praktycznie wyłączonym z obiegu kulturalnego Europy?

Szczególną rolę w opisywanej historii regionu odgrywa Polska. Rzeczpospolita szlachecka nie jest tu przedstawiana w sposób podręcznikowy – jako ułomny organizm dążący do samodestrukcji, ale jako centrum kultury i demokracji niczym magnes przyciągające wschodnioeuropejskie elity. Wraz z popularyzowaniem się idei wewnętrznie homogenicznych państw narodowych owa siła przyciągania spadła. Co ciekawe, po części wynikało to z dążeń samych Polaków, np. w 1921 r. w Rydze endeccy przedstawiciele Polski w imię budowy państwa jednolitego narodowościowo zrezygnowali z części polskich ziem na wschodzie. Z czasem przyciąganie przerodziło się we wrogość między opisywanymi narodami, czego przejawem były choćby pogromy na Wołyniu czy akcja "Wisła" – opisane przez autora z przedstawieniem perspektywy obu stron.

Jeśli wziąć pod uwagę ogrom wzajemnych krzywd Polski i Ukrainy z okresu II wojny światowej czy historycznie uzasadniony strach Litwinów przed polskim rewanżyzmem, zaskakiwać może utrzymywanie współcześnie dobrych stosunków przez wymienione kraje. Sukces ten Snyder przypisuje polskiej polityce zagranicznej prowadzonej po 1989 r., inspirowanej ideami obecnymi w paryskiej "Kulturze". Żyjąc w dzisiejszej Polsce prawdopodobnie nie doceniamy faktu, że nasza historia po 1990 r. nie była podobna np. do historii Jugosławii, a największe zmartwienie Polaków stanowiło w tym okresie bezrobocie czy inflacja. Jeśli celem historii jest przypominanie współczesnym o szerszej perspektywie bieżących wydarzeń, to "Rekonstrukcja narodów" wywiązuje się z tego zadania wzorowo.