Recenzentka: Kinga Młynarska


Podobno człowiek składa się z tego, co przeżył. Doświadczenia w znacznej mierze wpływają na charakter czy światopogląd. Ale co powiedzieć o ludziach, którzy zbudowani są z… odłamków?

Najgorszą traumą nieodmiennie jest doświadczenie wojny. Jeden z najbardziej krwawych konfliktów po II wojnie światowej, w Bośni i Hercegowinie (1992-1995), pochłonął wiele ofiar – nie tylko zabił około stu (wg niektórych szacunków prawie dwustu) tysięcy ludzi, ale też roztrzaskał psychikę milionów. Bośniak Ismet Prcić próbuje poskładać samego siebie (zespół pourazowy), a spisywanie wspomnień i próba analizy oraz nazwania swoich odczuć ma być dla niego swoistą autoterapią.

Prcić, jak wielu jego kolegów, jest chłopakiem pełnym życia, ciekawym świata, jego miłością jest teatr. Marzenia o aktorskiej karierze, szczęśliwej familii obracają się w pył, gdy dochodzi do wojny domowej w Bośni i Hercegowinie. Chłopak widzi sceny z piekła rodem; udaje mu się opuścić kraj, ale zamiast amerykańskiego snu spełniają się koszmary. Życia nie ułatwia mu odejście ojca, choroba matki. Bohater traci grunt pod nogami. Równocześnie obserwujemy losy Mustafy Nalicia, żołnierza, człowieka o niejednym obliczu. Mustafa coraz bardziej ekspansywnie pojawia się w zapiskach Ismeta. Oraz w nim samym.

„Odłamki” to opowieść bolesna, tu przeszłość wielokrotnie nakłada się na teraźniejszość. Bohater żyje w poczuciu totalnego zagubienia, strachu, niepewności, nieporadności i braku bezpieczeństwa. Walczy o siebie, o poukładanie swojego życia. Kreśli porażający portret wojny, trudny obraz emigracji oraz bolesny wizerunek rodziny, której nie ma, mimo iż wszyscy jej członkowie nadal są. „Odłamki” to zmaganie się z losem kraju, z wojną, ale przede wszystkim z własnym ja (wybory, wyrzuty sumienia).

Powieść Prcicia składa się z odłamków wspomnień (często bardzo natrętnych) i sennych majaków, odłamków byłej Jugosławii, odłamków różnych kultur (amerykańskiej i bośniackiej), w których bohater próbował się odnaleźć, odłamków (rozbitej) rodziny i wreszcie odłamków tworzących narratora: poszukuje on siebie – wciąż na nowo dopasowując rozmaite cząstki, ale zawsze pozostawia niewypełnione miejsca, pęknięcia, gdzie czają się złowrogie szczeliny (doświadczeń, lęków).

Autor ma zadziwiającą łatwość zmieniania narracji, dopasowywania jej do konkretnych sytuacji, opowieści. Ale i w warstwie językowej daje wyraz poszarpaniu, rozbiciu. Każdy fragment jest jakby kolejnym odłamkiem w tej skądinąd spójnej powieści. Są tu wspomnienia, relacje, opowieści i przypowieści, listy (również te nigdy niewysłane).

Książka wstrząsająca i mocna, dosadna i emocjonalna, porażająca i przerażająca, bardzo ważna i potrzebna.


Ocena recenzenta: 5/6



Tytuł: Odłamki
Autor: Ismet Prcić
Tłumaczenie: Jarosław Rybski
Wydawca: Sine Qua Non
Liczba stron: 432


Kinga Młynarska jest autorką bloga dajprzeczytac.blogspot.com