(Czytatka zdradza co nieco.) Tragedia „Hiszpanie” została napisana przez Michaiła Lermontowa w 1830 r., jest ona jedną z pierwszych prób szesnastoletniego wówczas poety w kierunku dramatycznym. Po raz pierwszy została wydana dopiero w 1880 r., a wystawienie młodzieńczej sztuki Lermontowa nastąpiło tuż przed wojną, w 1941 r., przez Państwowy Teatr Żydowski w Moskwie.
Sztuka obfituje w melodramatyczne efekty, trzyma w napięciu dzięki narastającej akcji związanej z porwaniem głównej bohaterki.
W Rosji zainteresowanie Hiszpanią datuje się już od XVIII, kiedy zaczęto zapoznawać się z literaturą hiszpańską poprzez przekłady francuskie. Dla pokolenia Lermontowa Hiszpania kojarzyła się ponadto nie tylko z tradycyjnymi wyobrażeniami o płomiennych namiętnościach, miłosnych intrygach, nocnych serenadach pod balkonami i krwawych pojedynkach, ale i z pełnym politycznej aktualności protestem przeciwko triumfującej w tym kraju reakcji i przywróceniu w 1823 roku Inkwizycji oraz żywymi jeszcze wspomnieniami o rewolucji hiszpańskiej.
Tragedię „Hiszpanie” cechuje bunt przeciwko niesprawiedliwości, dobro przeciwstawione jest złu, a główny bohater prawom rządzącym w środowisku.
Fernando - bohater pozytywny, odtrącony przez warstwę społeczną ze względu na niskie pochodzenie kontra „czarny charakter” - Sorrini, jezuita w służbie Inkwizycji.

Akcja sztuki przebiega w Kastylii. Szlachcic hiszpański Don Alvarez dowiaduje się, że jego córka Emilia jest z wzajemnością zakochana w Fernandzie, młodym Hiszpanie, jego wychowanku.
Alvarez znalazł go na ganku opuszczonego kościoła i przygarnął, było to w czasach jego młodości, jeszcze na początku małżeństwa. Uczucie Fernanda do Emilii Alvarez uznaje za zniewagę i wyrzuca na bruk uczciwego chłopaka. Zakochani spotykają się jednak o północy.
Macocha Donia Maria przekupiona drogą, wykwintną biżuterią pomaga Sorriniemu w uprowadzeniu Emilii, prowadząc ją wieczorem na spacer do zagajnika.

„Cudowne perły, ani słowa!
Diamenty jako gwiazdy lśnią w pierścieniach!
Za to powinnam nie przeszkodzić
Porwaniu mej Emilii! Stary lubieżniku,
Bogaty jesteś...skromne dajesz upominki.
A więc niech będzie, zgadzam się
Na propozycję twoją, mój Sorrini...
Sama już dosyć mam Emilii.” [1]

„Pójdziemy dzisiaj do gęstego gaju,
Gdzie na polanie dąb wysoki stoi
Z ławą darniową. Właśnie tam zobaczysz
Fernanda. - Czy cię nie raduje?
Sama nadzieja? Czemuż to
Przeczucia ciebie tak strwożyły?
Zechciej uwierzyć, że niewinnych uczuć
Strzegą anioły święte jak strażnicy!” [2]

Kolejny akt sztuki wciąga nas jeszcze bardziej, wszystko jednak nieuchronnie dąży ku tragedii.
Fernando staje przed najtrudniejszym w życiu zadaniem:

„Jestem ten,
Który nie lęka się zamierzeń piekła,
Który sztyletem cię ukarać może
I czyja ręka nie drgnie przed morderstwem,
Jeżeli ono ją ocali... Oddaj ją.” [3]

Jednak jedynym ratunkiem przed zhańbieniem Emilii przez Sorriniego pozostaje tylko zabicie jej. Emilia błaga Fernanda aby przebił jej piersi sztyletem, w przeciwnym razie sama odbierze sobie życie. Za ten czyn przesądzony jest też los Fernanda, zostaje skazany na spalenie na stosie.

Grozę zbliżającego się tragicznego finału potęguje fakt, iż w trakcie lektury dowiadujemy się o właściwym pochodzeniu Fernanda, a jego prawdziwa siostra umiera na koniec z miłości i towarzyszącej jej rozpaczy.

„Słuchaj uważnie! Miałaś brata.
Starszy od ciebie był...Cudownym losem
Przed Inkwizycją uciekając ojciec twój
Z nieboszczką matką twoją zostawili
Dziecko w tym miejscu, gdzie ich noc zastała.
Lęk im odebrał pamięć tego miejsca.
Może myśleli, że je niosę
Na swoich rękach...I od tego czasu
Uważaliśmy go za umarłego,
Dlatego tobie nie mówiono o nim!” [4]

Niestety rękopis Lermontowa urywa się i brak około dwudziestu wierszy.

[1] Michaił Lermontow, „Hiszpanie”, przeł. Jerzy Zagórski, wyd. Ossolineum, 1963, str. 69 .
[2] Tamże, s. 77.
[3] Tamże, s. 108.
[4] Tamże, s. 53.

Hiszpanie: Tragedia w pięciu aktach (Lermontow Michaił)