Bywają takie książki, które trzeba czytać w największym skupieniu, ponieważ inaczej czytelnik się pogubi. Na pewno do takich należą powieści Jaumego Cabré. Czasami dziwię się, jak autor orientuje się w gąszczu wątków i postaci podczas pisania. Nie zachowuje chronologii wydarzeń. Narrator skacze od jednego do drugiego zupełnie nie licząc się z czytelnikiem, nie ostrzega go, nie sygnalizuje, że teraz właśnie przenosimy się do zdarzenia o kilkadziesiąt lat późniejszego. Nie. Czytelnik sam musi być na tyle uważny i bystry, żeby to dostrzec. I po kilkudziesięciu stronach wpada się w rytm prozy Cabré, co jednak nie zwalnia z wyjątkowej czujności.

Ci, którzy znają „Wyznaję”, wiedzą, o czym piszę. W „Głosach Pamano” autor także nie zawsze zaznacza dialogi, a czasy zmieniają się nawet w obrębie zdania.

Ta powieść, napisana kilka lat przed „Wyznaję”, moim zdaniem jest trochę słabsza. Już mnie tak nie porwała, choć na pewno się podobała i chwilami trudno mi było się od niej oderwać.

Jedną z bohaterek jest Tina – nauczycielka, która robi zdjęcie starej szkoły przeznaczonej do zburzenia. Znajduje tu tajemnicze listy pisane przez ojca do córki. Dzięki temu powoli zaczynamy odkrywać niezwykłą historię; pojawiają się w niej falangiści, partyzanci i zupełnie zwykli ludzie, którym przyszło żyć w trudnych czasach. Miejscem akcji są Pireneje – gdzie „ściera się moralna podłość frankizmu z bohaterstwem i tchórzostwem indywidualnym i grupowym tuż po zakończeniu hiszpańskiej wojny domowej”[1].

Historia opowiadana przez Cabré dotyczy głównie Oriola Fontallesa – nauczyciela, który wraz z żoną mieszka w małym miasteczku nad tytułową rzeką Pamano. I to właśnie on jest autorem owych tajemniczych listów.

W powieści mieszają się więc czasy reżimu generała Franco i współczesne. Łączą je oczywiście bohaterowie. Ponadto pewne wydarzenia z przeszłości należy rozliczyć, nazwać bohaterów i zdrajców. Trwa więc „przeciąganie” między innymi nieżyjącego już Oriola z jednej strony na drugą. Kim się okaże? Chyba nawet czytelnik nie może być tego do końca pewien. Zresztą Fontallesa poznajemy również jako męża, ojca, kochanka, bo „Głosy Pamano” to nie tylko powieść o trudnych czasach, lecz także o ludzkich namiętnościach, o miłości, zdradzie, o nienawiści, ale i o władzy, o tchórzostwie i bohaterstwie.

Postacią, która robi wielkie wrażenie na czytelniku i wbija mu się w pamięć, jest Elisanda Vilabrú – niezwykła kobieta, z pewnością mogąca budzić skrajne emocje.

Wiele wątków nas zaskakuje, nie wszystko to, co wydaje się na początku prawdą, znajduje potwierdzenie na następnych stronach. Nawet adresatka listów ojca może się okazać kimś zupełnie innym, niż myślimy na początku. Tutaj wszystko jest możliwe. A przy okazji dowiadujemy się, że człowiek to dość specyficzna istota, być może z natury przesiąknięta złem. Pojawia się też pytanie związane z manipulacją faktami. Bywa, że tego samego człowieka można okrzyknąć tchórzem i zdrajcą albo wręcz świętym. Wszystko zależy od punktu widzenia lub od umiejętności manipulowania rzeczywistością.

A tytuł? Chyba najlepiej jego znaczenie oddaje rozmowa bohaterów:

„– Słyszę rzekę Pamano – powiedział Oriol.
– Z Toreny nie da się usłyszeć szumu Pamano.
– Ale ja słyszę. – Cisza. – Ty nie? […]
– Bo wiesz… starzy ludzie w Torenie, dziadkowie, kiedy byłem mały, mówili, że…
– Że co?
– Nic, że słyszą rzekę tylko ci, którzy mają umrzeć.
– Wszyscy mamy umrzeć. – Niezadowolony Oriol zdobył się na ripostę.
– Nazywają ją rzeką tysiąca imion – powiedział Ventura, żeby przełamać lody, jakie między nimi wyrosły”[2].

Powieść Jaumego Cabré wymaga dużej uwagi i skupienia, z pewnością nie należy do kategorii lekkich, ale na pewno jest warta przeczytania. Czytelnik szybko wdraża się w pozornie chaotyczny styl narracji i nie ma problemów z odczytywaniem czasu akcji.

Polecam szczególnie miłośnikom „Wyznaję”.


---
[1] Jaume Cabré, „Głosy Pamano”, przeł. Anna Sawicka, wyd. Marginesy, 2014; tekst z okładki.
[2] Tamże, s. 303.


[tekst ukazał się również na moim blogu]