Ostatnia część „Trylogii” Henryka Sienkiewicza, to nie tylko domknięcie całości wielkiego dzieła, ale także wypełnienie myśli „ku pokrzepieniu serc”.„Pan Wołodyjowski” jako powieść, gdzie wątki historyczne przeplatają się z miłosną grą bohaterów, jest dziełem, które niewątpliwie wpisuje się w rozpoczęty cykl utworów mających pełnić określoną funkcję- utylitarną.

Czym zatem urzeka opasły w formie utwór? Przede wszystkim kolorytem epoki, grą szlachetnych, choć nieraz okrutnych wobec swych przeciwników bohaterów. Ujmuje pięknem szacunku wobec tradycji, jak chociażby wtedy, gdy słowo dane ukochanemu urasta do rangi „sacrum”.

Ten szacunek ujawnia się również w relacji wobec Zagłoby, z którego zdaniem liczą się pozostali bohaterowie. Trzeba nadmienić, iż postać ta pełni tutaj rolę mentora łączącego zmysł dyplomacji z potęgą humoru.

Powieść Sienkiewicza, choć zbudowana na kanwie romansu Wołodyjowskiego i Basi, odsłania też wiele wątków, które wydają się mieć charakter uniwersalny (wątek: miłości, nienawiści, zdrady, gotowości poniesienia ofiary z własnego życia dla dobra ojczyzny).
Warto zatem sięgnąć po tę książkę, chociażby ze względu na postawy bohaterów. Są one proste i wyraziste, ale jednocześnie odzwierciedlają prawdę o dramaturgi ludzkiego życia, które wymaga od człowieka dokonywania ciągłych wyborów.