Akcja tej powieści obejmuje pierwsze lata panowania króla Jana II Kazimierza. To wyjątkowo trudny okres w dziejach Rzeczypospolitej Szlacheckiej. Potężne, w szybkim tempie rozszerzające się powstanie kozackie pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego, a w kraju anarchia, nieład, bezkrólewie, walki frakcyjne, konflikty w łonie magnaterii. Armia koronna w starciu z Kozakami ponosi sromotne klęski... Czy niezawisłość Państwa Polskiego zostanie uratowana?

Czytelnik obserwuje ów rozszerzający się ruch kozacki, współcześni tym wydarzeniom mówią, iż jest to "gniew boży". Stąd tytuł utworu. Obserwujemy też elekcję Jana II Kazimierza, jego wyprawę na odsiecz Zbarażowi, dramatyczne starcie pod Zborowem (od ostatecznej klęski Polskę ratuje wówczas tylko przytomność umysłu kanclerza Ossolińskiego). Lecz już niespełna dwa lata później dochodzi do kolejnej wyprawy przeciw Kozakom i Tatarom, zakończonej pod Beresteczkiem. W tle widzimy powoli rodzący się dramatyczny konflikt pomiędzy monarchą a podkanclerzym Hieronimem Radziejowskim. Jak się on zakończy, jakie będą skutki wojen polsko-kozackich...? Wskazana powyżej problematyka stanowi główną oś powieści.

W "Bożym gniewie" mamy skłóconą ze sobą magnaterię, zaciekle walczącą o wpływy nawet kosztem interesu narodowego. Egoistyczne, awanturnicze, warcholące masy szlacheckie, ulegające tymże negatywnym wpływom możnowładztwa. Te warstwy pod pretekstem obrony złotej wolności szlacheckiej notorycznie buntują się przeciw monarsze i działają w taki sposób nawet w obliczu zagrożenia bytu państwowego. Dla nich własna urojona wolność, ba, nawet własne wygody są ważniejsze niż los znajdującego się nad przepaścią kraju. Symbolem tych osób jest butny, fałszywy i zdradziecki możnowładca - podkanclerzy Hieronim Radziejowski, przedstawiony na kartach powieści jako wyjątkowo odrażająca osobistość. To człowiek, który nie zawaha się nawet posunąć się do zdrady narodowej. Na przykładzie postaci Radziejowskiego właśnie pokazał autor, jak prywata i egoizm zaślepiały wówczas możnowładców, którzy dla własnych wygórowanych ambicji gotowi byli wstrząsnąć podstawami istnienia i tak już wówczas chylącej się ku upadkowi Rzeczypospolitej.

Kraszewski dostrzega także problemy społeczne warstw najuboższych, głównie chłopów. Właśnie w ucisku ludu ukraińskiego widzi główną (i na kartach utworu jedyną) przyczynę powstania Chmielnickiego. Trzeba tu autorowi przyznać rację, lecz zarazem należy stwierdzić, iż problematyka społeczna to tylko jedna z głównych przyczyn ruchu kozackiego i powstań mających wówczas miejsce na terenach Rzeczypospolitej.

"Boży gniew" raczej nie należy do utworów wybitnych w twórczości J.I. Kraszewskiego, jednak warto po niego sięgnąć. Czyta się go z zainteresowaniem, ma ciekawą akcję i nieocenione walory dydaktyczne. Ponadto w przedstawionych na kartach powieści działaniach ludzkich (niestety tych negatywnych) wytrawny czytelnik na pewno dostrzeże przyczyny, które po ponad stuleciu doprowadziły do upadku państwa polskiego. Dlatego polecam "Boży gniew".