Tytułowym bohaterem jest Alojzy Brühl - syn Henryka, wszechwładnego pierwszego ministra na dworze króla Augusta III z dynastii Wettynów. Ojcu bohatera J.I. Kraszewski poświęcił powieść "Brühl".

Alojzy to zupełnie inny człowiek niż jego ojciec. Pasjonuje go kultura, sztuka, literatura, muzyka. To człowiek szlachetnego serca, o szerokich zainteresowaniach, uczciwy i prostolinijny. Prawie zupełnie nie interesuje go polityka. Niestety, wbrew własnej woli jest zmuszany do zajmowania się tą skomplikowaną i nieczystą dziedziną. Posłuszny własnemu ojcu, staje się bezwolnym narzędziem w jego ręku.

Dzieje starosty Alojzego Brühla posłużyły autorowi do ukazania obrazu Rzeczypospolitej Obojga Narodów drugiej połowy XVIII w. To państwo powoli chylące się ku upadkowi. Bezpardonowa walka o wpływy między koteriami magnackimi, słabość władzy królewskiej i instytucji administracyjnych, bierność dworu królewskiego, ogólna prywata, egoizm, kosmopolityzm warstw rządzących zwiastują powoli nadchodzącą klęskę. Szczególnie jaskrawo przedstawił autor tę problematykę w opisie obrad sejmu. Powieść ta niewątpliwie posłużyła autorowi do kolejnej ostrej krytyki "doby saskiej", w której widział źródło późniejszej utraty suwerenności przez państwo polskie.

Moim zdaniem "Starosta warszawski" to jedna z lepszych powieści Kraszewskiego. Chyba jednak niedoceniona należycie. Naprawdę warto po nią sięgnąć. Polecam.