Gleb Nierżin właśnie kończy studia matematyczne w Rostowie, ale czuje, że bardziej pociąga go historia i filozofia. Przybywa do Moskwy 22 czerwca 1941 roku, w dzień ataku Niemców. Z powodów zdrowotnych nie zostaje przyjęty do armii, mimo iż jego wielkim marzeniem jest służba w artylerii.

Powieść jest portretem psychologicznym młodego wzorcowego obywatela sowieckiego, szczerze oddanego reżimowi i Rosji, ale z zachowaniem (choć z dużą naiwnością) pewnego niezależnego osądu. Młodzieniec zrobi wszystko, by znaleźć się na pierwszej linii, dlatego dzięki jego komunistycznej żarliwości oraz misjom, które zostały mu powierzone, oglądamy porywający opis Rosji Południowej (pomiędzy Rostowem a Stalingradem) w pierwszych miesiącach najazdu Niemców oraz niezwykły obraz warunków, w jakich przemieszcza się radziecka armia.

Sołżenicyn napisał i sam zredagował ten tekst pod koniec lat czterdziestych, zanim jeszcze ktokolwiek usłyszał o autorze „Jednego dnia Iwana Denisowicza”.

W 1946 roku, po rocznym pobycie w więzieniu w Moskwie Aleksander Sołżenicyn przewieziony został do specwięzienia Marfino, gdzie trzymano matematyków, fizyków, chemików oraz uczonych z innych dziedzin, prowadzących tajne badania na zamówienie rządu. Tam kontynuował prace nad zaczętym jeszcze w 1941 roku w obozie wojskowym opowiadaniem „Kochaj rewolucję!”, które później zamierzał przekształcić w powieść. Pracę nad tekstem musiał jednak przerwać – przeniesiono go do łagru dla więźniów politycznych w Kazachstanie. Manuskrypt autora przechowała jedna z jego współpracowniczek w Marfino, A. Isajewa. Sołżenicyn dokonał rewizji pierwotnego tekstu dopiero w 1958 roku (na zsyłce przebywał do 1956 roku), nie zdecydował się jednak na opisanie dalszych losów Gleba Nierżina, chociaż rozplanował przebieg akcji aż do przewidywanego końca powieści.

Niniejszy, unikatowy tekst został opublikowany w języku rosyjskim tylko raz, w 1999 roku, w zbiorze zawierającym młodzieńcze utwory pisarza. Książka dotychczas ukazała się tylko we Francji (wyd. Fayard 2007). Polska edycja jest drugim przekładem na świecie.

[Prószyński i S-ka, 2009]