Trzecia część tzw. "trylogii saskiej" Józefa Ignacego Kraszewskiego.

Akcja powieści obejmuje kilka miesięcy 1756 r., czyli początek tzw. wojny siedmioletniej (1756-1763). Opisuje wkroczenie wojsk pruskich do Saksonii, zajęcie Drezna, kapitulację armii saskiej pod Pirną oraz ucieczkę króla Augusta III.

Głównym powieści jest Henryk de Simonis, z pochodzenia Szwajcar. Przybywa on do Prus, licząc na karierę urzędniczą. Pewnego dnia przypadkowo spotyka samego króla pruskiego Fryderyka II. Dzięki jego wstawiennictwu wyjeżdża do Drezna - stolicy Saksonii - wypełnić tajną misję. Nie będę opisywać tutaj jego dalszych losów, odsyłam do lektury powieści. Chciałbym się bowiem skupić na ogólnych problemach, jakie porusza Kraszewski na kartach książki.

Przede wszystkim powieść zawiera porównanie dwóch przeciwstawnych monarchów: Augusta III Wettyna - elektora saskiego i króla pruskiego i Fryderyka II - władcy Prus. Ponadto porównanie dwóch monarchii - Saksonii i Prus, ich machin państwowych, ustrojów, charakterystyki pod względem społeczno politycznym.

August III Wettyn - monarcha niewątpliwie słaby, nieudolny, nieinteresujący się sprawami państwowymi. Jego główne zainteresowania to: uczty, przedstawienia teatralne, opera, sprowadzanie i wspieranie artystów, polowania i inne rozrywki. W jego zastępstwie monarchią saską rządzi faktycznie jego faworyt i pierwszy minister Henryk von Brühl. Postać wyjątkowo negatywna - człowiek fałszywy, obłudny, zakłamany, bezwzględnie obchodzący się z oponentami. Ponadto kontrolujący monarchę, budujący wokół niego piękny, lecz złudny obraz państwa i aktualnej sytuacji politycznej. Saksonia to kraj bezwzględnego systemu fiskalnego, który bezlitośnie "łupi" własnych obywateli, gnębiący lud coraz to nowymi podatkami i świadczeniami. Większość tych dochodów jest wydawana na rozrywki monarchy, Brühla i jego koterii, zamiast na przykład na rozbudowę możliwości obronnych państwa. Zresztą lwią część tych dochodów wszechwładny minister po prostu sobie przywłaszcza. To on także ponosi winę za rozpętanie wojny i niszczący najazd pruski na państwo Wettynów.

Przeciwieństwem jest król pruski Fryderyk II. To niewątpliwie władca stanowczy, bezwzględny, konsekwentny w działaniu, łupieżca pragnący coraz to nowych podbojów, które powiększają terytorium państwa. Z pogardą odnoszący się do słabych i nieudolnych sąsiadów. Zarazem bezlitośnie traktujący i wykorzystujący podległych sobie urzędników. Całą machinę państwową wykorzystujący dla własnych celów politycznych, głównie do rozbudowy armii. I choć Kraszewski ocenia go niezwykle ostro, to jednak potrafi uwypuklić także jego pozytywne cechy. Do nich zalicza: oszczędność, pracowitość, zainteresowanie nauką, tolerancję religijną. Te właśnie cechy charakteru stają się w głównej mierze źródłem sukcesów Fryderyka jako monarchy, a tym samym rządzonego przezeń państwa.

Kraszewski w postępowaniu Augusta III i Brühla pragnie znaleźć przyczyny późniejszego upadku państwa polskiego. To bowiem właśnie za czasów saskich nastąpił stopniowy zanik znaczenia politycznego Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej. Wówczas kraj nasz rządzony był przez nieudolnych i nieodpowiedzialnych ludzi. W tym tkwi zapewne źródło późniejszego upadku państwa polskiego w wyniku rozbiorów.