Kino irańskie! Poezja! I jak to w poezji, to, co najlepsze, jest tam ukryte za półprzejrzystą zasłoną symboli. Niektórych nie sposób w pełni zrozumieć bez wprowadzenia w świat islamu i kulturę perską. Inne można zrozumieć i bez tego, ale nie zaszkodzi dokształcić się trochę sięgając do źródeł. Ot, choćby złote rybki w filmach Majida Majidiego. W "Śpiewie wróbli" wypadają z pękniętej beczki i trafiają do wody, w której będą mogły swobodnie pływać, lecz nigdy nie przyniosą zysku hodowcy. W "Dzieciach niebios" ryby w sadzawce w atrium podpływają do zanurzonych w wodzie, pokrytych pęcherzami po długim biegu stóp małego Alego, by pocieszyć go w nieszczęściu, którym jest dla niego wygrany wyścig.

Co mogą znaczyć? Intuicja podpowiada, że symbolizują życie, które wyszło z wody i bez wody nie może trwać. Ale:

"Prócz wody jest inna woda – z cudownej fontanny bije".

(Dżalaloddin Rumi, przeł. Albert Kwiatkowski)

Co przyjąwszy za punkt wyjścia i motto poszukiwań, natrafiłam na takie oto tropy.

1. Koran, 18:60-64 (sura "Grota"):

"Oto powiedział Mojżesz do swego młodzieńca: «Nie ustanę, aż dojdę do zlewiska dwóch mórz, choćbym miał iść przez długie lata».
A kiedy doszli do zlewiska dwóch mórz, zapomnieli swojej ryby, która swobodnie odnalazła drogę w morzu.
Kiedy już odeszli dalej, powiedział Mojżesz do swego młodzieńca: «Przynieś naszą żywność, ponieważ jesteśmy utrudzeni tą podróżą».
On powiedział: «Czy nie zauważyłeś, że kiedy schroniliśmy się przy skale, zapomniałem o rybie; chyba tylko szatan mógł spowodować, że nie pamiętałem o niej i nie przypomniałem sobie; ona odnalazła swoją drogę w morzu jakimś dziwnym sposobem».
Powiedział Mojżesz: «To jest to, czego pragnęliśmy!» I obydwaj zawrócili po swoich śladach".

(przekład J. Bielawskiego)

2. W perskich legendach o wodzie życia i w perskiej wersji "Romansu o Aleksandrze" suszona ryba ożywa po wrzuceniu jej do wody życia. Jej źródła poszukiwał między innymi Aleksander Wielki, który specjalnie w tym celu udał się do Krainy Ciemności, lecz koniec końców wody życia nie skosztował.

3. Kabir (wprawdzie nie Pers i też nie do końca ortodoksyjny muzułmanin, ale...)

"Śmieję się, gdy słyszę, że rybie w wodzie chce się pić.

Nie rozumiesz, że esencja życia jest w twoim własnym domu,
i z błędnym wzrokiem chodzisz od świętego miasta do świętego miasta.

Kabir prawdę ci powie: w Kalkucie czy w Tybecie,
jeśli nie potrafisz znaleźć swej ukrytej duszy,
świat nigdy nie będzie dla ciebie rzeczywisty".

(Na podstawie interpretacji Roberta Blya w: "The Kabir book: Forty-four of the ecstatic poems of Kabir")

4. Rumi

"Jest we mnie ryba spragniona,
której nigdy nie dość
tego, czego pragnie.

Wskaż mi do oceanu drogę!
Rozbij te półśrodki,
te małe pojemniki.

Wszystkie te rojenia
i żale.

Niech dom mój zaleje fala, która wczoraj wieczór
wezbrała w atrium ukrytym w mojej piersi.

Józef jak księżyc wpadł do mojej studni.
Plon, na który czekałem, przepadł.
Ale to bez znaczenia".

"Spragniona ryba", fragment na podstawie angielskiego przekładu Colemana Barksa, który można znaleźć w Internecie pod adresem: web.tue.nl/esk/rumi/athirsty.htm. Nie czytałam tego wiersza po polsku, dlatego zamieszczam tu swój roboczy przekład z angielskiego, ale być może ryba trafiła tutaj: Wybór poezji (Rumi Dżalaluddin (Rumi Mauln all ad-Din lub Rumi Dżalaloddin)), kto wie?

5. I jeszcze raz Rumi i jego pouczająca opowieść o trzech rybach żyjących w jeziorze: mądrej, średnio mądrej i zwyczajnie głupiej. Gdy na brzegu jeziora pojawiają się rybacy, mądra ryba natychmiast ucieka do morza, nie zasięgając rady swych mniej roztropnych towarzyszek. Ryba średnio mądra daje się złapać, ale udaje się jej zmylić rybaków i wskoczyć z powrotem do wody (to samo robi jedna z rybek w "Śpiewie wróbli" Majidiego). Głupia natomiast miota się na wszystkie strony, lecz:

"Sieć oczywiście w końcu zamknęła się wokół,
a ryba spoczęła na patelnianym łożu, myśląc:
«Jeśli wyjdę cało z tego ambarasu,
nie pozostanę w granicach jeziora.
Następnym razem ocean!
Domem moim będzie nieskończoność»".

(na podstawie angielskiego przekładu, niestety nie wiem czyjego, zamieszczonego w Internecie: www.goodnews.ie/wisdomlineoarkel.shtml)