Akcja powieści rozgrywa się w okresie obrad Sejmu Wielkiego. Tytułowym bohaterem jest młody arystokrata Wicek Szarzak. Jest on synem wpływowego wojewody, lecz na skutek intryg byłej narzeczonej został przez ojca odrzucony i pozbawiony praw do dziedziczenia olbrzymiego majątku. Wspomniana kobieta - osoba fałszywa, przewrotna, zła - została następnie żoną wojewody. Nie jest to bynajmniej mariaż z miłości. Jej celem jest właśnie przejęcie owego olbrzymiego majątku. Z tego właśnie powodu fałszywie oskarżyła Wicka przed jego własnym ojcem, co doprowadziło do wydziedziczenia i wygnania bohatera.

Pozbawiony źródeł dochodu Wicek opuszcza stolicę i wędrując po kraju, prowadzi hulaszczy tryb życia, raz po raz biorąc udział w różnych awanturach. Podczas jednej z nich, w Lublinie, zostaje ciężko ranny w pojedynku. Tylko cudem uchodzi z życiem, uratowany przez pewną mieszczkę o imieniu Pepita i jej wuja i opiekuna, doktora Melliniego. Pod wpływem tego zdarzenia bohater postanawia zmienić swoje życie i ustatkować się. Wpływ na to postanowienie ma w dużej mierze powoli rodząca się miłość do wybawicielki.

Wicek powraca do Warszawy. Od tej pory celem jego życia staje się odzyskanie względów ojcowskich i zniweczenie intryg macochy, podstępnej wojewodziny. Nie będzie to prostym zadaniem, bowiem ta dowiedziawszy się o powrocie Wicka zrobi wszystko. aby zapobiec jego planom, mogącym zniweczyć jej zamiary. Życie bohatera znajdzie się w olbrzymim niebezpieczeństwie. Jak potoczą się jego losy? Czy jego walka o odzyskanie uczuć ojcowskich zakończy się sukcesem? Czy zyska miłość i serce ukochanej kobiety?

"Syn marnotrawny" jest powieścią historyczno-obyczajową z czasów Sejmu Czteroletniego. Chociaż historii jest w utworze niewiele. Tylko ze skąpych informacji dowiadujemy się o obradach Sejmu Wielkiego, o propozycjach przeprowadzenia reform, o ówczesnej sytuacji politycznej. Natomiast Kraszewski w miarę dokładnie kreśli tło obyczajowe życia stolicy w tym okresie, szczególnie jeśli chodzi o warstwę arystokratyczną i rodzącą się dopiero warstwę inteligencką.

Powieść może nie rzuca czytelnika na kolana, ale także nie nudzi. Autor reprezentuje w niej przyzwoity poziom pisarski, chociaż rewelacją utwór raczej nie jest. Mimo wszystko powieść jest warta polecenia.