Stambuł Pamuka
„Stambuł. Wspomnienia i miasto” to już czwarta książka noblisty Orhana Pamuka, która trafiła do naszych księgarń. Zdaniem wielu krytyków literackich najlepsza powieść w dorobku pisarza.
„Stambuł” jest opowieścią niezwykłą, w której Pamuk przeplata elementy autobiograficzne z opisami podupadającego miasta.
W części autobiograficznej w bardzo osobisty sposób przedstawia skomplikowane relacje panujące w jego rodzinie, które w konsekwencji doprowadziły do jej rozkładu. Znajdziemy tam prywatne portrety babki, ojca, matki oraz brata, jak również osobliwy obraz świata oglądanego oczami małego Orhana, który szukając schronienia przed światem dorosłych wymyśla sobie podwójnie życie – „Od wczesnego dzieciństwa wierzyłem, że gdzieś w Stambule, w mieszkaniu dokładnie takim samym jak nasze, mieszka drugi Orhan”[1].
Drugą część powieści stanowią surrealistyczne opisy dzielnic i ulic Stambułu – miasta tak ważnego dla autora, że utożsamia się z nim: „opowiadając o Stambule, mówię o sobie, a opisując siebie, cały czas nawiązuję do Stambułu”[2]. Identyfikując się z miastem, Pamuk stara się zrozumieć przyczyny jego stopniowego upadku oraz ocalić spośród ruin piękno dawnej metropolii imperium osmańskiego. Kreśląc bardzo sugestywne i plastyczne obrazy miasta obdarza czytelnika wręcz zmysłowymi doznaniami zapomnianych stambulskich zaułków, statków na Bosforze, a nawet przedmiotów z kamienicy Pamuków. Przywołuje także relacje o Stambule zarówno dawnych pisarzy tureckich, jak i znanych pisarzy Zachodu zafascynowanych tym miejscem, takich jak Gautier, Nerval czy Flaubert.
Jeszcze jednemu zjawisku poświęca Pamuk wiele miejsca w książce. Jest to melancholia, jak sam stwierdza - uczucie, „które zawisło nad moim miastem jak przeznaczenie”[3]. Nadaje jej miano „hüzün”. To tureckie słowo o arabskim pochodzeniu, które pojawia się w Koranie pięć razy. W rozumieniu Pamuka – melancholika z natury i introwertyka od dziecka, stambulski hüzün „Nie jest tylko stanem duchowym, ale stanem umysłu, który ostatecznie zarówno afirmuje życie, jak i je neguje”[4]. Jego zdaniem też „hüzün ze smutku jednego człowieka przeradza się w doznanie milionów ludzi”[5]. Pamuk najpierw przedstawia hüzün, by potem wytłumaczyć czytelnikowi, jak ważne jest poznanie tego uczucia dla zrozumienia stambulskiego smutku.
„Stambuł. Wspomnienia i miasto” jest powieścią z pogranicza rzeczywistości i baśni. Jest idealnym przewodnikiem po mieście, które niewątpliwie miało kolosalny wpływ na ukształtowanie Pamuka jako artysty. Przecież sam Goethe napisał: „kto poetę chce zrozumieć, musi iść w kraj poety”. Więc wszyscy, i ci, którzy już znają twórczość Pamuka, i ci, dla których jest on jeszcze tajemnicą, muszą koniecznie przeczytać tę pozycję. Szczególną pozycję, w której okazuje się, że występująca w twórczości pisarza melancholia jest odzwierciedleniem hüzünu miasta, w którym urodził się i wychował.
I niesprawiedliwe jest to, że człowiek tak wspaniale opiewający swój kraj musi żyć na przymusowej emigracji, z dala od miejsc, które kocha.
---
[1] Orhan Pamuk, „Stambuł. Wspomnienia i miasto”, tłum. Anna Polat, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008, s. 9.
[2] Tamże, s. 371.
[3] Tamże, s. 120.
[4] Tamże, s. 122.
[5] Tamże, s. 125.
(c)Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie bez zgody autora zabronione.