W dużej, 600-stronicowej powieści Hans Fallada opisuje losy grupy ludzi, których oprócz mieszkania w tym samym mieście - Berlinie łączyła sprawa przestępstwa przeciwko władzy hitlerowskiej, popełnionego przez małżeństwo Quanglów, nazwana przez śledczego "sprawą Klabautermanna". Klabautermann to imię ducha morskiego z niemieckich baśni. Komisarz śledczy nadał taki przydomek prowadzonej sprawie, ponieważ sprawiało mu trudność odnalezienie winowajcy, który, jak duch, działał, ale się nie pokazywał.

Książka wyciąga na światło dzienne problem godności, którą człowiek mógł zachować albo stracić w trudnych czasach wojny. Berlin w tych latach był nie tylko siedzibą wielu zbrodniczych nazistowskich instytucji, ale też domem dla zwykłych ludzi, którzy pragnęli żyć i musieli szukać sposobu na przetrwanie.

Przykłady bohaterów powieści pokazują, że wybierali różne sposoby. Ci, którzy chcieli ocalić w sobie godność ludzką, starali się żyć uczciwie i w zgodzie ze swoimi przekonaniami, musieli jednak liczyć się z nędzą i z nieustającą groźbą aresztowania. Inni wcielali się w role oddanych fuehrerowi sług, idących za nim pokornie i denuncjujących po drodze, kogo się da, dla własnej korzyści materialnej.

Jednak wszyscy - nawet ci, którzy, nie będąc szpiclami, nie występowali też otwarcie przeciwko władzy - żyli w strachu; w każdej chwili mogli zostać uznani za nie dość posłusznych i wepchnięci do bunkra, bo decyzje tamtego wymiaru sprawiedliwości zależały od różnych rzeczy, ale chyba najmniej od sprawiedliwości.

Ten strach, paraliżujący całe społeczeństwo, przywodził mi na myśl książkę Anatolija Rybakowa "Strach". Oba dzieła, Fallady i Rybakowa, są historiami strachu, raka niszczącego organizm społeczeństwa, kiedy jest ono rządzone przez dyktatorów.

Wszyscy bohaterowie "Każdy umiera w samotności" zostali obdarzeni przez autora bardzo dokładnymi rysami psychologicznymi. Ich przeżycia wewnętrzne, uczucia i myśli zajmują wiele miejsca w powieści, co moim zdaniem trochę opóźnia bieg akcji i może czytelnika niecierpliwić. Jednak nie waży to na mojej osobistej ocenie książki, którą polecam, jako bardzo ciekawą.