Tytuł książki Williama Goldinga "Widzialna ciemność" to oksymoron. Ciemność kojarzy się z niewidzeniem, a także z niepokojem, niepewnością, strachem, zagrożeniem, lękiem, śmiercią. Te wszystkie uczucia znajdziemy na kartach powieści Goldinga.

William Golding to jeden z największych pisarzy angielskich XX wieku, nagrodzony w 1983 roku za całokształt twórczości Nagrodą Nobla. Bardziej znana jest jego powieść-antyutopia "Władca much" (1954). "Widzialna ciemność" powstała w 1979 roku (polskie wydanie 1986).

W czasie wojny Golding służył w brytyjskiej marynarce wojennej, uczestniczył w bitwach morskich i konwojach. Po wojnie, przez jakiś czas, pracował jako nauczyciel. Zapewne doświadczenia wojenne, dekonstrukcja świata, okrucieństwo ludzi nie pozostały bez wpływu na mroczny ton jego powieści.

"Widzialna ciemność" to powieść złożona z trzech cząści. Akcja obejmuje kilkadziesiąt lat. Zaczyna się w czasie drugiej wojny światowej, podczas hitlerowskich nalotów na Londyn, a kończy w drugiej połowie lat siedemdziesiątych dwudziestego wieku.

Oto nagle z morza gruzów i ognia wyłania się mały chłopiec. Jest poparzony, pokaleczony i zachowuje się dziwnie... Ta inność jest jego znakiem rozpoznawczym. Czy to trauma w zaraniu życia, czy inny powód sprawił, że Matthew Septimus Windrove więcej czuje i bardziej cierpi? A może to choroba psychiczna? Bohater nie może znaleźć swojego miejsca w życiu, choć bardzo się stara. Zawsze jakaś przyczyna nakazuje mu odejść. Świat jest wrogi, ludzie go krzywdzą, więc boi się ich. Matty szuka w Biblii odpowiedzi. Czy tam ją znajdzie?

Bohaterką drugiej części jest Sophy, dziewczynka, a później kobieta - wcielenie zła. Golding nie daje odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie są źli. Czy Sophy byłaby inna, gdyby inaczej wyglądała jej rodzina, gdyby matka ją kochała, a ojciec zapewniał poczucie bezpieczeństwa?

Bohaterowie powieści mają swoje mroczne tajemnice. Ma je były nauczyciel pan Pedigree, bliźniaczki Sophy i Tina Stanhope, księgarz Sim Goodchild i inni. Dzieci nie są niewinne, kobiety czułe i wrażliwe, mężczyźni szlachetni. Nic nie jest dobre, nie ma wolności i sprawiedliwości. Człowiek jest zniewolony złem. Kiedy zamknie oczy, widzi ciemność, zagląda do swojego wnętrza i jest przerażony...

Nie bez przyczyny autor tytuł powieści zaczerpnął z opisu piekła w "Raju utraconym" siedemnastowiecznego poety angielskiego J. Miltona.

Jeden z bohaterów powieści, Sim, tak mówi: "Wszyscy jesteśmy szaleni, cała nasza przeklęta rasa ludzka"*.

W trzeciej części, zatytułowanej "Sam na sam", następuje apogeum. Czające się zło eksploduje. Ludzkie okrucieństwo triumfuje, ale... i znów wybucha pożar. Tym razem ogień jest oczyszczający. Pomaga w ocaleniu. To przewrotna konstrukcja, ogień zarazem niszczy i oczyszcza. Zaciera ślady. Daje nadzieję.

Dlaczego pisarz tak okrutnie ocenia ludzi? Druga wojna światowa pokazała na co stać człowieka, a Golding miał okazję przyjrzeć się temu z bliska. Wydarzenia powojenne także nie napawały optymizmem.

Lektura "Widzialnej ciemności" nie należy do łatwych. Choć język powieści jest barwny, przyjazny, nasycony metaforami, narracja wartka - są miejsca, które zmuszają czytelnika do większego skupienia i wysiłku intelektualnego. Warto tę książkę przeczytać, aby zastanowić się nad sobą i światem. Warto przebrnąć przez pesymizm tej powieści, żeby próbować dać optymistyczną odpowiedź.

Na koniec moja osobista metafora. Mój egzemplarz "Widzialnej ciemności" z roku 1986, czasu kryzysu i socjalistycznego absurdu, marnie wydany, rozkleił się po pierwszym przeczytaniu - rozpadł się jak świat przedstawiony przez Goldinga. A jednak przyszły lepsze czasy i książki wydawane są teraz znacznie solidniej i piękniej. Resztę dopowiedzcie sobie sami...



---
* William Golding, "Widzialna ciemność", przeł. M. Golewska-Stafiej, L. Stafiej, wyd. Czytelnik, Warszawa 1986, s. 348.