Z wysokości pałacu państwa Manczyńskich hołotą jest rodzina starego sługi, plenipotenta nieboszczki podkomorzyny - Jakuba Zarzeckiego. Hołota mieszka w ruderze za płotem ogrodu pałacowego w skrajnej biedzie. Podkomorzyna Manczyńska nie zdążyła bowiem przed śmiercią zabezpieczyć losu swemu plenipotentowi. Zdążyła natomiast obarczyć go niewdzięcznym obowiązkiem strzeżenia tajemnicy spadku i uczynić go egzekutorem swej ostatniej woli.

W pałacu pomieścił Kraszewski pasożytniczą próżność, egoizm i cynizm ubrany w "światowe pozory". W walącym się dworku - zgrzebną poczciwość, prawość moralną i poczucie godności. I jeszcze - niepospolity talent. Piękna córka Zarzeckiego jest pianistką, która zachwyciła warszawską publiczność i zyskała uznanie samego Liszta.

Konflikt między pałacem a dworkiem jest nieuchronny. Obfituje w dramatyczne perypetie.

"Hołotę" pisał Kraszewski w Dreźnie w 1871 r., ale akcję zlokalizował w połowie stulecia, a więc w czasie, gdy był jeszcze w kraju i nie tylko z gazet dowiadywał się o ziemiańskiej prowincji oraz towarzyskich tajemnicach Warszawy. Toteż z kart powieści tchnie prawda o ludziach, sytuacjach i problemach społeczno-obyczajowych epoki.

[Wydawnictwo Literackie, 1986]