Kobiety Bośni
"Jakbyś kamień jadła" Wojciecha Tochmana jest niesamowitym przykładem, jak wiele ludzkiego cierpienia i ludzkich zbrodni może zmieścić się na stu trzech zaledwie stronach reportażu.
To książka o kobietach: matkach, żonach, siostrach i córkach mężczyzn pomordowanych podczas wojny w Bośni. Książka o ich bólu, tęsknocie, o ciągłej nadziei na odnalezienie szczątków bliskich, o rozpaczliwej próbie poradzenia sobie w tragicznej powojennej rzeczywistości. To historia bolesnych powrotów do miejsc, w których żyło się szczęśliwie... dopóki nie nadeszła wojna.
W książce tej pojawiają się też mężczyźni. Muzułmanie ekshumowani z kolejnych zbiorowych grobów oraz ci, którzy ocaleli - do dziś zmagający się z przeżytym koszmarem, kulący się pod razami niewidzialnych już oprawców.
Pojawiają się i Serbowie, ale ci unikają zdjęć i rozmów. Większość z nich ukrywa twarze w obawie, że zostaną rozpoznani przez ofiary i doprowadzeni przed Trybunał w Hadze.
Zdarzali się jednak wśród Serbów również ludzie tacy jak komendant, który pomógł zbiec trzem więzionym i gwałconym kobietom. Jedna z nich - Jasna, matka dwójki małych dzieci: dziewięciomiesięcznej Aili i czteroletniego Amara, z którymi została brutalnie rozdzielona i których po wojnie już nie dane jej było odnaleźć, mówi: "W każdym z nich [Serbów] widzę mordercę. (...) Ale kiedy jestem u siebie, w Mostarze, kiedy na nich nie patrzę, myślę inaczej: wszyscy przecież nie zabijali, każda zbrodnia ma swoje imię i nazwisko"*.
Większość z nas pamięta telewizyjne relacje z ogarniętej wojną Bośni, z bombardowanego Sarajewa - nie jest to odległa historia, którą znamy wyłącznie z podręczników czy opowiadań starszych ludzi. Byliśmy odległymi w przestrzeni, ale jednak świadkami tego, co rozegrało się choćby w Srebrenicy, gdzie Serbowie wymordowali od siedmiu do kilkunastu tysięcy muzułmanów (Bośniaków).
Dziś możemy tylko zadawać sobie pytanie, dlaczego w tak cywilizowanych, wydawałoby się, czasach nikt tej tragedii nie zapobiegł? Jak świat mógł dopuścić do tego ludobójstwa na ogromną skalę, bestialskich mordów o podłożu etnicznym? Jak mogliśmy dopuścić do tego, co wydarzyło się w Bośni?
---
* Wojciech Tochman, "Jakbyś kamień jadła", wyd. Fundacja Pogranicze, 2002.
[Recenzję zamieściłam wcześniej w serwisie podaj.net]
(c)Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie bez zgody autora zabronione.