Zaczynać od cytatu jest chlubnie:

"Albowiem wszystko zawsze jest możliwe i w miliardach ewentualnych przyczyn zawsze znajdzie się uzasadnienie każdej kombinacji"*.

Cóż to jest "Kosmos"? Świat cały, przestrzeń cała, czas cały, wydarzenia, które są jak umykające, leśne zwierzątka, rzeczy, które zmieniają barwę, kształty, miejsce zamieszkania, ludzie w końcu, piękni i skomplikowani z własnym, wyjątkowym sitem kuchennym-mózgowym na tę zupę materii napiętnowanej znaczeniem.

Gombrowiczunio patrzy swym okiem wnikliwym jak żadne na rozgwieżdżone niebo i od gwiazdy do gwiazdy tworzy własne konstelacje, figury, logiczne związki i powinowactwa. Tworzy swój własny kosmos, nie gorszy wcale od kosmosu jakiejkolwiek nauki, jakiejkolwiek religii, jakiegokolwiek światopoglądu. Niepozbawiony jest ów kosmos pewnego ładu - prawa następstw, konsekwencji, przyczyny i skutku, jakkolwiek by rzecz nazwać - czy nie narzuca się oczywista analogia między powieszonym wróblem, patykiem na nitce, albo wargą, co wardze zazdrości i wargą, która do lubieżnych jest skłonna czynności? Znaki są odczytywane bardzo trafnie, o tak, Gombrowicz stwarza własny język, własną logikę, własne prawidła następstw, własne signifiant i signifié. Własną semiotykę, własne sensy, cały kosmos stwarza, dlaczego bowiem wiodąc okiem od gwiazdy do gwiazdy stwarzać Wielki Wóz, nie zaś rondelek?

Ach, Gombrowiczu mój, pokazałeś mi, jak wszystko jest możliwe i jak łatwo zadać kłam logicznym związkom, jak łatwo stworzyć własną, jakże misterną i skomplikowaną sieć znaczeń, jak łatwo wyprowadzić z kosmosu móżdżku naszego kosmiczną przestrzeń dla nowego świata! A w związku z tą subtelną kosmogonią ośmieszyłeś wszystkich, którzy narzucili swoje światy bezwiednym i biernym ludziom, nam, którzy godzimy się w tej całej logice prześmiesznej żyć!

Ponadto oddałeś sprawiedliwość światu, który dopomina się w każdym najmniejszym wrażeniu o to, by chwalić i opiewać jego bogactwo, albo, wręcz przeciwnie, przeklinać je, pożądając porządku.


---
* W. Gombrowicz, "Kosmos", Warszawa 1988 (Wydawnictwo Literackie), s. 127.