Akcja wydanej w 1973 roku przez Ludową Spółdzielnię Wydawniczą "Zmowy" zaczyna się w roku 1927 - od sytuacji, która doprowadziła do śmierci starego Lityńskiego, po którym "egzekwie", czyli stypę, długo we wsi Świątniki pamiętano. Dzień ten zapisał się w pamięci świątniczan również dlatego, że sprawdziło się to, co im Lityński przekazał przed śmiercią, że wieś będzie mieć nauczycielkę, na którą długo czekano. Po nauczycielkę i jej rodzinę oraz dobytek trzeba było pojechać. Po sporze, który wokół dania podwody* rozgorzał, zdecydowano, że pojedzie młody Jan Kuklis z sąsiedniego zaścianka Popawle. I tak doszło do pierwszego spotkania pary, o której głównie traktuje ta powieść. Uwaga: po kliknięciu pokażą się szczegóły fabuły lub zakończenia utworu

Mateusz Jantar w "Zmowie" ukazał przekrój społeczności zamieszkującej w latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku wsie wokół Wilna. Głównie byli to biedni, ciężko zarabiający na chleb polscy chłopi, uzależnieni w swym trudzie od pór roku i pogody. Naród twardy, niekształcony, dla którego największym dobrem była ziemia, gdyż to ona wyznaczała status społeczny. I taki jest właśnie Jan Kuklis - Brzoza to najcenniejsze, co posiada i o nią jedynie się stara i zabiega. Uwaga: po kliknięciu pokażą się szczegóły fabuły lub zakończenia utworu

"Zmowa", napisana żywym, barwnym, momentami nawet dosadnym językiem, pozwala poznać zwyczaje kresowiaków i ich charaktery, a także nawyki, do których niestety należało również picie na umór. Bez "monopolki" nic się nie obywało.

Powieść wciąga dzięki niepohamowanym charakterom bohaterów, czytając ją czuje się, że pisarz znał doskonale środowisko, o którym pisał. Wprawdzie niewiele mówi o patriotyzmie wprost, ale chłopi, mimo czasem litewsko brzmiących nazwisk, nie zapominają, że są Polakami - jak Kuklis, który pytany, kim jest, gdy stara się o pracę policjanta, stanowczo odpowiada, że Polakiem.

Książkę czytałam z dużą przyjemnością być może i dlatego, że żywię sentyment do Kresów.



---
* Mateusz Jantar, "Zmowa", wyd. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1973, str. 68-69.
** Dawna posługa komunikacyjna, w tym przypadku furmanka z końmi.


[Recenzja ukazała się na moim blogu i na Lubimy czytać.pl]