Umberto Eco to klasa sama dla siebie i pisarz na pewno nie wymaga polecania ani reklamowania. Wyrobił sobie niewątpliwie pozycję w historii literatury światowej. Sięgnęłam więc po „Cmentarz w Pradze”.

Akcja rozgrywa się w XIX wieku. Autor na końcu pięknie w tabeli zestawia, co i kiedy dzieje się w poszczególnych rozdziałach, by czytelnik się nie pogubił. A pogubić się niestety można. I nie z powodu błędów kompozycyjnych powieści, raczej przez własną niewiedzę. Podczas czytania niejednokrotnie musiałam zaglądać do Internetu, by przypomnieć sobie jakieś informacje, chociażby na temat „Protokołów mędrców Syjonu” – fałszywego dokumentu opisującego plany przejęcia przez Żydów władzy w świecie.

Eco przedstawia pochodzenie tej księgi, którą Hitler wykorzystał w propagandzie nazistowskiej. W powieści prawie wszystkie postaci są autentyczne, co również na końcu powieści wyjaśnia. Omawia także pokrótce dalsze wydarzenia związane z „Protokołami mędrców Syjonu” – jednej z najbardziej rozpowszechnionych ksiąg w tamtym czasie – na przykład ukazanie się w 1905 roku w Rosji książki „Wielkie w małym” Siergieja Nilusa, który ujawnił „Protokoły…”, wydanie „Mein Kampf” opartej między innymi na „Protokołach…”.

Główny bohater – i zarazem narrator – Simonini (jedyna fikcyjna postać) prowadzi dziennik, opowiada o swojej przeszłości, wędruje w czasie we wspomnieniach. Uwikłany jest w różne zawirowania historii, dzięki czemu staje się postacią uniwersalną. Eco żongluje różnego rodzaju stereotypami na temat Żydów, powtarzanymi przez wieki. Każdy je kiedyś słyszał. Mace doprawiane krwią chrześcijan, hostie przybijane do drzew. Brzmi to niewiarygodnie i dziś traktowane jest jak bajka. Jednak czy faktycznie pozbyliśmy się ze świadomości antysemickich przekonań? Czy historia nie może się powtórzyć? Przecież od wieków ludzie szukali kozła ofiarnego, na którego można by zrzucić winę za swoje niepowodzenia. Dlaczego nie mają być nim Żydzi?

Powieść wymaga od czytelnika ogromnego skupienia, a ponadto znajomości kontekstów kulturowych i historycznych. Czasami może niestety nudzić. Moim zdaniem, jest w niej sporo fragmentów przeciąganych zupełnie niepotrzebnie. W tym odmęcie słów gubi się też napięcie i tajemnica. Szczerze mówiąc, wiele wysiłku kosztowało mnie dobrnięcie do końca.

Umberto Eco to erudyta. Trzeba przygotować się na niełatwą lekturę. Jednakże niesamowicie ważną, bo mówiącą o sile manipulacji. Żaden, choćby nie wiadomo jak dobrze wykształcony człowiek nie może mieć pewności, że nie ulegnie któregoś dnia sile perswazji jakiegoś szaleńca.


[tekst recenzji ukazał się również na moim blogu]