Książka, dzięki której wyruszyłem w "podróż" po bezkresie krain byłego imperium jest książką zdumiewającą. Na jej fenomen składają się dwa czynniki. Pierwszy to zaskakująca historia pewnej części naszego globu, która od wieków intrygowała wiele pokoleń ludzi. Drugą natomiast jest ciekawy styl pisania i profesjonalne podejście autora do tematu. To, co zostaje nam niejako "zdradzone" na temat tamtych zakątków świata może nieraz wprawić nas w zdziwienie, konsternację czy całkiem nieoczekiwanie - w zachwyt. Zróżnicowany aspekt uczuciowy towarzyszy nam zatem przez całą "podróż" po imperium, w której został nam zarezerwowany status niewidzialnego obserwatora. Jakkolwiek głównym bohaterem jest tutaj historia, to przewodnikiem po niej jest sam autor książki - Ryszard Kapuściński. To właśnie jego bogaty zasób wiedzy, liczne podróże, reportaże, wywiady, jak również własne przemyślenia są fundamentem, odpowiednio uformowanym materiałem, składającym się na udostępniony nam obraz imperium.

Czego się zatem dowiadujemy o imperium? Otóż dowiadujemy się zarówno najważniejszych faktów wiążących się z jego istnieniem w ogóle, jak również niektórych najmniejszych szczegółów wydobytych prosto z życia tamtejszego człowieka. Mamy więc bardzo dobre zestawienie obrazujące "całościowość" egzystencji w ZSRR. Podczas analizy tej relacji mamy możliwość dostrzeżenia wielu anomalii i sprzeczności przejawiających się niemalże na każdym kroku. Zarówno Ormianie, jak Baszkirzy, Azerbejdżanie itd. zostali pochłonięci i wymieszani przez system zwany ZSRR. Niesprawiedliwość, ludzkie cierpienie, wszechobecna nijakość to chleb powszedni ludzi, którzy padli ofiarą tego systemu, a byli nimi zarówno prześladowani, jak i prześladowcy. Z czasem okazało się, że wszyscy zostali oszukani, zdradzeni i porzuceni. Kapuściński w sposób niezwykle trafny uwydatnia pewne wydarzenia oraz momenty, które powinny dać nam szczególnie do myślenia, skłonić do głębszej refleksji. Podczas czytania tej pozycji ciągle nasuwa nam się pytanie, jak do tego wszystkiego doszło? Dlaczego tak wiele cierpienia, biedy, smutku? Z drugiej strony odczuwamy wielki podziw dla ludzi, którym przyszło się zmierzyć twarzą w twarz z tą trudną życiową sytuacją.

Ta "osobista relacja z podróży" - jak nazwał ją autor - zawiera także głębsze, bardziej wnikliwe spojrzenie na ewolucję całego imperium, a co za tym idzie, i na poszczególne jego części składowe. Mowa tu oczywiście o różnych narodach. Podróżując po byłych republikach ZSRR zagłębia się w ich kulturę, dostrzega świadomość narodową czy niejednokrotnie już spaczoną mentalność. Mentalność ta z wszelkimi jej konsekwencjami jest wynikiem procesu długoletniej, okrutnej sowietyzacji. Jednakże pomimo dokładania wszelkich starań "homo sovieticus", czyli produkt obdzierania z wszelkiej tożsamości połączony z pełną unifikacją kulturową, nie wszędzie się przyjął. Na dowód tej dysydencji R. Kapuściński opisuje ocalałe przyczółki pamięci o dziedzictwie kulturowym poszczególnych narodów. Owo dziedzictwo jest dla nich niejednokrotnie jedynym wsparciem i nadzieją w mozolnym zmaganiu się z siłą narzuconą "kulturą" radziecką. Główny jednak fakt, który zostaje nam przekazany w "Imperium", to generalnie trudna sytuacja społeczno-polityczna silnie połączona z brakiem perspektyw na przyszłość. Sam autor wierzy jednak w "siłę wewnętrzną" narodów ze wschodu i ma nadzieję na stopniową poprawę ich sytuacji...