- A muszę ci się przyznać, że pewien mój przyjaciel próbował mi przed moim odlotem udowodnić, że żyjecie tu jak więźniowie...
- Głupstwa! - Alvi roześmiał się szeroko. - Każdy jest w pewnym stopniu więźniem swojej planety. Czyż Ziemia nie jest więzieniem swych mieszkańców dlatego tylko, że zaledwie nieliczni z nich mogą podróżować na inne planety? Zresztą cóż to jest wolność?
- Wolność, jak twierdzi nowoczesna filozofia, to świadomość ograniczeń, którym człowiek podlega… - wtrącił Rinah.
- My mówimy, że wolność uzyskuje się przez uświadomienie sobie braku możliwości innych niż ta, której realizacją jest nasz świat… Po prostu, wedle starożytnego przysłowia, „głową muru nie przebijesz”… Tym murem jest skorupa naszej sztucznej planety… Choćbyś ją nawet przebił, będzie to twoją zgubą i zagrożeniem dla pozostałych... [s.39]


Ludność żyjąca od paru pokoleń w warunkach ciągłego zagrożenia, zaakceptowała ów stan jako jedyną możliwość. Wiedząc, że nie sposób niczego zmienić, człowiek przestaje wysilać umysł nad bezowocnymi spekulacjami i zaczyna urządzać się najlepiej, jak to możliwe w danej sytuacji. [s.42]


- Ustaliliśmy już – zauważył Rinah – że człowiek staje się wolny wówczas, gdy nic i nikt nie krępuje jego działań w granicach wyznaczonych przez obiektywne konieczności. Rozumiem wasze ograniczenia i nie zamierzam ich kwestionować…
- Jednakże nasi filozofowie - przerwał Alvi – są bardziej precyzyjni w określeniu pojęcia wolności. Bo cóż to są te „obiektywne konieczności”, o których mówisz? Czyż nie jest to temat do niekończących się dysput i sporów? W naszym pojęciu wolność osiąga się przez uświadomienie, że w s z y s t k o, co nas ogranicza, jest konieczne. Krócej mówiąc, wolność – to świadomość braku alternatywy, innej możliwej rzeczywistości dla naszego świata niż ta, w której żyjemy. Nasza wolność to wiara w optymalizację. [s.44]


Czasem jawa jest gorsza od snu, a prawda straszniejsza od literackiego horroru... [s.52]


---
Janusz A. Zajdel „Paradyzja”, Iskry 1984