„Imię tego zdrajcy” to książka pokazująca, jak najdrobniejsze decyzje w ludzkim życiu mogą zmieniać bieg historii i wpływać na upadek władców i zagładę królestw. Jesteś mały, a chcesz być wielki? Dobrze trafiłeś.... „Imię tego zdrajcy” przedstawia, jak cienka, bezbarwna linia oddziela nasze wyczekiwane szczęście, od nieszczęścia, które może być naszym przeznaczeniem.

„Imię...” można zaklasyfikować jako powieść historyczno- przygodową, byłoby to jednak zbytnim uproszczeniem i krzywdą dla tej książki. Tchnie ona refleksyjnością i bez wysiłku przenosi czytelnika w realia i mity starożytnej Grecji. Świat wykreowany przez Autora jest tak prawdziwy, jak tylko jest to możliwe na podstawie współczesnych wyobrażeń, jednocześnie nie zatraca nic z tajemniczości i niedopowiedzeń, które pozostały po wygasłej kulturze.
Autor- Piechowski J.J to nie tylko pisarz, ale także kolekcjoner i koneser sztuki, z wykształcenia filolog klasyczny ( ukończył studia filologii klasycznej na Uniwersytecie Warszawskim) . Wszystko to przełożyło się na treść i formę książki. Mamy tutaj autentyczne wydarzenia opisane w trzeciej księdze „Dziejów” Herodota (prawdopodobnie autentyczne – sam Herodot swoje zapisy oznaczał zastrzeżeniem : "zgodne z tym, czego się dowiedziałem" ), ubrane w beletrystyczną formę, z udziałem zarówno postaci historycznych jak i fikcyjnych bohaterów. Główny bohater – Euryalos- nie jest co prawda postacią historyczną, jednak większość osób z którymi ma styczność, osób tworzących zarówno główny wątek jak i tło powieści, to postacie autentyczne. W galerii takich realnych postaci znajdujemy zarówno władców (Polikrates z Samos, Kambyzes II -król perski), jak i osobistości znane poprzez swoje wyjątkowe umiejętności i osiągnięcia (Teodoros rzeźbiarz, Demokedes lekarz, Anakreont poeta i inni). Objętość książki nie pozwoliła Autorowi na zbyt duży rozmach, jednak Jego przebijające z kart książki niewątpliwe znawstwo tematu, fachowość używanych terminów, pozwoliły przedstawić świat i fabułę powieści w sposób bardzo realistyczny i odpowiadający duchowi starożytności greckiej.
„Imię tego zdrajcy” opowiada szczególny wyjątek z historii Grecji, krótki moment z okresu wojen perskich. Wyjątek o tyle ciekawy, że dotyczący zdarzeń będących niewyjaśnionym ciągiem przypadkowych( zdawałoby się,) splotów okoliczności. Sam Herodot z pewnym zdziwieniem ( i niezachwianą wiarą w bogów) podawał szczegóły tych wydarzeń- zagadkowe losy gemmy rzuconej w morze przez Polikratesa ( a wyjętej z brzucha ryby podczas uczty u tegoż władcy Samos), niewyjaśnione zachowanie wojsk perskich w czasie wielkiej bitwy pod Maratonem gdy konnica perska do końca nie zeszła ze statków, pomimo wyraźnej potrzeby wsparcia ginącej piechoty.
Pan Piechowski proponuje oryginalne rozwiązanie tej historii, podsuwa wytłumaczenie, które w swojej prostocie wydaje się bardzo prawdopodobne i wiarygodne.
Miejsce akcji przenosi się z wyspy Samos (rządzonej przez tyrana Polikratesa), poprzez Sardes- greckie miasto okupowane przez wojska perskie, następnie przez Ateny do obleganego przez Persów Miletu.
Jerzy Piechowski postanowił zmierzyć się z legendą, fantastycznym mitem, częściowo osadzonym w historycznej prawdzie. Ukazał wspaniały rozkwit wyspy Samos pod rządami Polikratesa. Ukazał życie tego władcy, jego imponujące osiągnięcia i spektakularny upadek, mający przyczynę w niewyjaśnionych ( historycznie) wydarzeniach. Na tym barwnym tle osnuł historię niepozornego młodzieńca- Euryalosa, syna mistrza obróbki gemm Teodorosa, dając mu rolę ważną i bardzo zawikłaną, tworząc z niego trzpień obracający koło historii.
Czy taki jak w tej książce mógł być faktyczny przebieg wydarzeń, poprzedzających sławną bitwę pod Maratonem?
„Wszystko to są domysły. Wiedza oparta na wypadkach oparta tylko na spekulacjach, rachubach, na liczeniu korzyści, jakie kto mógł z tej podróży osiągnąć. Poza tym ciemność.”
„Nie istnieją zagadki nie do rozwiązania ani ciemności tak wielkie, by nie mógł ich przeniknąć umysł, jeśli ma dostateczny zasób wiedzy i potrafi w sposób właściwy rozpinać sieć rozumowania”

Główny bohater książki- Euryalos- to postać fikcyjna. Człowiek zupełnie zwyczajny. Co prawda jest synem znanego, docenionego rytownika gemm, Teodorosa (postać historyczna), ale w chwili gdy go poznajemy jest tylko tak naprawdę młodzieńcem poznającym życie i co najważniejsze- poznającym samego siebie. Jeszcze nie wie , że świat w którym przyjdzie mu żyć nie jest światem dziecka- bezpiecznym i przyjaznym, jeszcze nie rozumie, że wydarzenia, w których przyjdzie mu uczestniczyć poprowadzą go od radości, poprzez niepewność, smutek, osamotnienie, odrzucenie i ludzką pogardę, do śmierci. Zawinionej lub nie, nieważne- podobnie jak jego imię, wina także ulegnie zapomnieniu. "Wyrok za zdradę jest jeden. Przyjmę go ze spokojem. Nie bronię się. Próbuję tylko przedstawić drogę, po której idąc doszedłem aż do dnia, gdy powiedziano mi : „jesteś zdrajcą”".
Euryalos to postać tragiczna. Poznajemy go jako młodego człowieka, poszukującego swojej tożsamości, swojej zawodowej indywidualności (jako rytnik gemm, chce się uwolnić spod wpływu swojego ojca- mistrza w tym zawodzie) oraz pragnącego tego, czego od życia chce chyba każdy młody człowiek- sławy i bogactwa.
„...nie piszę po to, by się usprawiedliwiać, lecz by ukazać przyczyny wydarzeń, a także sprawy, które zna tylko moje serce. Wyznaję: serce to zadrżało z lęku, gdy patrzyłem na mury Sardes, a równocześnie ożywiła je nadzieja, że służąc mocarnemu satrapie, sam stanę się bogaty i sławny.”
Te proste, przyziemne potrzeby wplątują go w całą lawinę zdarzeń, będących następstwem jednej, jedynej decyzji podjętej w złym czasie i w złym miejscu. Jak się okazuje, jego poczynania (a może raczej on sam) stają się kamykiem na pochyłym zboczu. Prowadzą do lawiny zdarzeń, nieprzewidzianych (i niechcianych?) przez bohatera.
„Każda wszak zmiana niesie za sobą zmiany dalsze, kto zdoła przewidzieć ich skutki oraz tych skutków rozmiary? Jedno pociąga za sobą drugie. Wszelki ruch w różnych może odbywać się kierunkach. Los jest kruchy. Jego wyroki nieznane.”
Nieprzemyślane decyzje Euryalosa stają się motorem całej serii wydarzeń, które on sam z osłupieniem i rosnącym przerażeniem śledzi. Widzi, jak od momentu jego nieświadomej „zdrady” ginie „szczęśliwy i nieśmiertelny” Polikrates, jest świadkiem upadku i całkowitego zniszczenia kwitnącej wyspy Samos (jego ojczyzny), może poczuwać się do winy z powodu śmierci swego ojca. Pomimo tych wydarzeń, a po części także dzięki nim, brnie dalej w swoich czynach odczuwając pogardę dla samego siebie, pogrążając się w samotności i paranoicznych lękach. Odrzuca od siebie świat, sądząc, że to on został odrzucony. Węszy wokół siebie zdradę, jednocześnie wiedząc, że to właśnie on jest zdrajcą. Szybko traci wewnętrzny spokój, szczęście i marzenia. Do samego końca nie pożąda już niczego. Niczego oprócz zemsty. Zemsty za stracone życie- swoje, ojca i Greków poległych w walce z Persami, którym zaprzedał swoją duszę.
„Kim jesteś, Euryalosie? Widzę człowieka, którego unoszą różne sprzeczne prądy. Człowiek im się poddaje, na pozór kierując się własną wolą, w rzeczywistości pozbawiony woli. Słabość pcha go raz w jedną stronę, raz w drugą, zależnie od tego, jaka działa nań siła, jaki się zdarzy przypadek. Nie jest głupcem. Dostrzega własny bezwład, jednak się nie buntuje. Gotów pogrzebać własną godność, gdy uważa to za konieczne, choć na dnie serca odczuwa upokorzenie. Czy zdoła ono kiedyś obudzić dumę? Czy też słabość, przeklęta słabość zawsze go będzie trzymać na uwięzi?”


Książka napisana jest bardzo dobrze. Narracja jest niespieszna, wysmakowana, stylizowana na rozważania filozoficzne. Filologiczne wykształcenie autora jest wyraźnie widoczne i świetnie przełożone na beletrystyczną formę. Lektura tej książki zdziwiła mnie o tyle, że pan Piechowski nie należy do zbytnio znanych autorów. Sam nie słyszałem o nim wiele, a moje spostrzeżenie potwierdził fakt, że jego książki zostały ocenione na Biblionetce przez znikomą ilość czytelników. Jest to o tyle dziwne, że jakość jego prozy na pewno nie odstaje (przynajmniej w tej konkretnej powieści) od twórczości pisarzy sławnych, uznanych dzisiaj za wartościowych . Z przykładów, które nasuwają mi się z marszu, wymieniłbym :Egipcjanina Sinuhe” Mika Waltari- bardzo podobny sposób prowadzenia narracji. Warto także porównać „Imię...” z rozreklamowanym dzięki filmowi „Ostatnim Legionem” Valerio Massimo Manfrediego. Porównanie to wypada niewątpliwie na korzyść „ Imienia”. „Imię tego zdrajcy” to proza dużo dojrzalsza, napisana zdecydowanie lepszym językiem i przynosząca więcej satysfakcji z lektury. Dlaczego więc tak mało znana? Tego nie wiem.
Imię tego zdrajcy (Piechowski Jerzy Jan)