"Aliszer Nawoi (1441-1501) należy do liczących się poetów Wschodu. Tworzył w czasach Timurydów [okres powstawania literatury w języku starouzbeckim], w których coraz bardziej nasilał się proces oddziaływania na siebie literatur uzbeckiej i tadżyckiej. Jest autorem pracy naukowej »Rozważania o dwóch językach«, która to praca dała podwaliny pod klasyczny język uzbecki"[1].

Nawoi całe życie poświęcił twórczości poetyckiej; nie sławił w niej sułtanów, jak czyniło to wielu poetów tego regionu świata, a starał się przekazywać prawdę o czasach, w których przyszło mu żyć i tworzyć.

"Prawda, którą przedstawiał w swoich poematach daleko odbiegała od ideałów, które wyznawał. Stąd w jego twórczości tak wiele krytyki panujących wówczas stosunków społecznych. Nawoi był poetą, filozofem, wybitnym działaczem i mężem stanu"[2]. Poprzez swoją twórczość chciał wpływać na losy swojego kraju i zmieniać je. Był humanistą, wielkim myślicielem, poetą i bojownikiem o wolność myśli i uczuć.

Jego utwory nacechowane są szlachetnością, pięknem i miłością. Stworzył postacie delikatnych, a jednocześnie silnych duchowo kobiet. Opisy wrażeń ludzkich podniósł do takiego artyzmu, że jego bohaterowie dziś jeszcze wzruszają czytelnika dzięki sile swojej ekspresji.

Twórczość Nawoi została skatalogowana w następujący sposób:

- utwory poetyckie zebrano w tomie pt. "Skarbnica myśli";
- wszystkie poematy nazwano "Chamsa", czyli "Pięcioksiąg".

W skład "Pięcioksięgu"[3] wchodzą:

1. "Zamęt wśród sprawiedliwych",
2. "Farchad i Szirin",
3. "Leili i Medżunun",
4. "Siedem planet",
5. "Mur Aleksandra".

"Aforyzmy" to polskie wydanie zwięzłych zdań, błyskotliwie sformułowanych myśli filozoficznych, moralnych i reguł życiowych wybranych z utworów poetyckich i poematów Nawoi. Wiele z nich funkcjonuje w naszej świadomości do dziś, niejednokrotnie przytaczane są jako przysłowia - nasze, polskie -
często bez świadomości, skąd w istocie pochodzą. Świadczy to o ich żywotnej mądrości trwającej ponad pięć wieków.

Oto przykłady:

"Wszystko, co człowiek stworzył od dziejów zarania,
Ma żródło w zwojach mózgu, z myśli się wyłania."[4]

"Nierzadko zwykły cukier chorego uzdrowi,
Ale i jad niekiedy służy pacjentowi."[5]

"Żywnością dziel się, dopóki coś warta;
Odzież rozdawaj, póki nie podarta."[6]

"Pies szczeka - dalej idzie karawana."[7]

"W młodości - siła i radość i zapał,
Na starość z tego, ile kot napłakał."[8]

"Wielki jest Nawoi. Jego wszechstronny talent stawia go w pierwszym rzędzie światowych potęg geniuszu. Jego twórczość stała się już dawno własnością całej ludzkości. Szczególnie ważną rolę odegrała ona w rozwoju literatury w językach tureckich. Wielki poeta azerbejdżański w. XVI Fuzuli, poeci turkmeńscy: Andalib, Machtum - Kuli, Mołła Nepes i in., czerpali natchnienie z twórczości Nawoi i naśladowali go. Dużą popularnością cieszył się również Nawoi wśród poetów tureckich. Znaczenie jego dla literatury uzbeckiej polega na tym, iż wprowadził on ją na arenę światową. Swoją twórczością odkrył przed narodem uzbeckim możliwści rozwoju kultury w języku ojcztstym. Siła talentu tkwi w tym, że jego utwory przeżyły wieki, znalazły się w skarbcu kultury narodowej i są natchnieniem do dzisiaj"[9].



---
[1] Aliszer Nawoi, "Aforyzmy", przeł. Leopold Lewin, wyd. PiW, Warszawa 1973, str. 5.
[2] "Historia Powszechna", wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1966, T. III, str. 659.
[3] Aliszer Nawoi, op. cit., str. 7-8.
[4] Tamże, str. 13.
[5] Tamże, str. 17.
[6] Tamże, str. 19.
[7] Tamże, str. 28.
[8] Tamże, str. 30.
[9] Bobadżan Gafurow, "Dzieje i kultura ludów Azji Centralnej", wyd. PiW, Warszawa 1978, str. 523-533.