W dziele izraelskiego pisarza Amosa Oza mamy do czynienia z tajemnicą, która z czasem staje się elementem konstytuującym życie w wiosce, a zmowa milczenia, która wokół niej się zawiązuje, jest jednym z podstawowych składników relacji pomiędzy mieszkańcami. Ci, którzy znają prawdę, chcą o niej zapomnieć, lecz nie mogą. Stosują przemilczenia; można wywęszyć, że przyczyna jest dla nich upokarzająca i wstydliwa. A chodzi o pewną noc, podczas której z wioski zniknęły wszystkie zwierzęta. Dorośli, pamiętający te wydarzenia, uporczywie tworzą mit demona gór – Nehiego, który uprowadził cały zwierzyniec; do jednej mrówki, do ostatniego kornika.

Należałoby też wspomnieć o samej wiosce – jest to miejsce odcięte od zewnętrznego świata gęstym, ciemnym lasem i masywem górskim. Odizolowane również mentalnie – odgradzające się, w obawie przed odwiedzinami Nehiego, za pomocą żelaznych krat i rygli. Jest to więc społeczność hermetyczna, nie ma w niej miejsca na odmieńców, odszczepieńców, którzy nie akceptują panującego porządku i odgórnie narzuconej wersji wydarzeń. Tacy są wyśmiewani, wyrzucani na margines, traktowani jak chorzy psychicznie.

Tutaj napotykamy rzecz, moim zdaniem, kluczową – wędrówkę. Już na samym początku powieści poznajemy dwóch śmiałków, którzy zdecydowali się wybrać w głąb lasu w celu poznania prawdy. Jednym z nich jest uczeń miejscowej szkoły – Nimi, który pewnego dnia ucieka; powróciwszy po trzech tygodniach, nie wypowiada ani słowa, wydaje z siebie jedynie końskie rżenie (mieszkańcy uważają, że zapadł na chorobę nazwaną rżycą). Drugi to kowal Ginom, na którego spada swego rodzaju klątwa. Nazajutrz po zniknięciu całego inwentarza wybrał się do lasu w poszukiwaniu zaginionych zwierząt. Znaleziony po tygodniu, nie potrafi wydobyć żadnego dźwięku prócz lamentów, „(…) a do tego tak się skurczył, że był mały jak poduszka i meczał cichutko jak porzucony baranek”[1].

W telegraficzny sposób opisałem już dwie wędrówki. Narrator w głównej mierze skupia się jednak na podróży dwojga dzieci – Mai i Matiego. Czynnikiem, który je motywuje do rozpoczęcia wędrówki jest ciekawość oraz szczególnie u dzieci zauważalna chęć poznania i rozszyfrowania legendy (nie bez powodu większość bajek rozpoczyna się od słów „dawno, dawno temu” lub „za siedmioma górami…”). Historia porwania zwierząt przez demona gór jest bowiem mitem, pewnego rodzaju legendą, która utwierdza relacje wewnątrz wspólnoty. Wędrówka dzieci nie ma więc jedynie wymiaru poznawczego; pokazuje również ich odwagę wyrwania się z zastanej rzeczywistości, wyjścia ku światu.

W takiej społeczności – zastraszonej i niezdolnej do czynu (bądź bojącej się ów czyn wykonać) – jedyną drogą do zrozumienia zaciemnianej przez dorosłych sytuacji jest podróż w głąb ciemnego i niepoznanego lasu. Nie oznacza to wszakże, że decyzja zostaje podjęta bez zastanowienia. Na etapie planowania eskapady Maja i Mati wykazują się niebywałą dojrzałością, zadając podstawowe pytania: „Jak i gdzie mają wyruszyć na swoją wyprawę? A co będzie, jeśli ich złapią i ukarzą? I oboje staną się pośmiewiskiem? Co, jeśli, podobnie jak Nimi Źrebak, zachorują na rżycę? A co się z nimi stanie, jeśli rozsierdzą Nehiego, demona gór? Co, jeśli oni też znikną na zawsze pod połą jego czarnego płaszcza, tak samo jak przed wieloma laty zniknęły wszystkie zwierzęta, które – jak mówią dorośli – żyły kiedyś w wiosce i w jej okolicy?”[2].

Amos Oz porusza ponadczasowe problemy ogólnospołeczne, jak chociażby los wyrzutków i outsiderów oraz relacje wewnątrz zamkniętej społeczności, ale również dotyczące jednostki ludzkiej – jej wewnętrznej siły do łamania status quo, samotności i gniewu. Izraelczyk umieszcza swoich bohaterów w zamkniętej przestrzeni i, jakby pod mikroskopem, przygląda się ich reakcjom, wysnuwając wnioski aktualne w każdej społeczności, o każdym czasie.



---
[1] Amos Oz, „Nagle w głębi lasu”, wyd. Rebis, Poznań 2006, str. 37-38.
[2] Tamże, str. 51-52.