Fascynacja literatury, głównie prozy, postacią wyrzutka, outsidera, nieprzystosowanego, jest równie długa jak historia powieści. Być może już Robinsona Crusoe moglibyśmy umieścić na początku galerii takich postaci. Rozbitek, jest jednym z pierwszych w literaturze skazanych na osobne życie. Drugim wielkim archetypem mogłaby być niezawodna we wszelkich klasyfikacjach, najbardziej zmitologizowana postać literacka w historii, szlachcic z La Manchy – Don Kichot. W tym przypadku odrębność jest wynikiem jego własnego wyboru. Bardzo trudno zracjonalizować sukces takich postaci, popularnych właściwie niezależnie od epoki literackiej – bohaterów Kerouaca, Bukowskiego, Keseya, McCarthy’ego, Coetzeego. I oczywiście Steinbecka. Zdaje się, że obecność w tym gronie głównie twórców amerykańskich jest nieprzypadkowa – w teoretycznie liberalnym, wolnościowym systemie, pełnym jednak nierówności i hipokryzji, o bunt najłatwiej. Najprostszym wytłumaczeniem popularności z kolei jest chyba głęboko skrywana odraza człowieka do mieszczańskiej cywilizacji, narzucanych norm, których nie może albo nie chce odrzucić na rzecz zewu wolności. Pozostaje mu więc literacki substytut.

Pogrążone w Wielkim Kryzysie Stany Zjednoczone początku lat trzydziestych. Lennie i George, podobnie jak dziesiątki im podobnych, wędrują po całym stanie w poszukiwaniu chociażby dorywczego zajęcia. Są przyjaciółmi, to najważniejsze, co można o nich powiedzieć. Lennie, wolno myślący olbrzym o gołębim sercu, w rzeczywistości znajduje się pod opieką George’a. Ten często się na niego wścieka, ale najbardziej nieracjonalne uczucie przyjaźni każe im kontynuować bezsensowną wędrówkę razem. To, co ich różni od innych robotników, to fakt, że mają marzenie - chcą pewnego dnia osiąść na własnym kawałku ziemi i od nikogo nie zależeć. Najuczciwsze pragnienia są najgwałtowniej rewidowane przez okrutne okoliczności.

Książka noblisty jest napisana niezwykle prostym językiem. Nie ma w niej skomplikowanych słów, wielokrotnie złożonych zdań. Nie ma długich peror i monologów o sensie życia. Nie ma też dysput i rozbudowanych dialogów. Bohaterowie nie wymagają od życia cudów, niewiele więc mówią, a narracja jest doskonałym uzupełnieniem ich postawy. Skromne są gesty i czyny. Język sprawia wrażenie, jakby naturalnie dopasowywał się do historii i osób, które opisuje. Jednocześnie, bez wyrafinowanych poetyckich zabiegów, Steinbeck przekazał w „Myszach i ludziach” nieprawdopodobny bagaż emocji.

Czytając to dzieło, można poczuć ochotę, by zanurkować w opowieść, by podnieść głos i skarcić bohatera, mówiąc: nie rób tego, wszystko zaprzepaścisz. Steinbeck umiejętnie stworzył fabułę, wobec której pozostanie obojętnym jest niemożliwe. Pomimo skomplikowanych postaci, odczyt jest zerojedynkowy, w stylu westernu. Są ci dobrzy i są czarne charaktery. Jedyna różnica polega na finalnej ocenie wydarzeń. W tym przypadku, w przeciwieństwie do bajeczek z Dzikiego Zachodu, przegrywają uczciwi.

Powieść Steinbecka przez pewien okres była wpisana do indeksu ksiąg zakazanych w niektórych stanach. Gdy czyta się ją dzisiaj, kilkadziesiąt lat po publikacji, wydawać się to może niezrozumiałe. Jednakże można też doszukać się głębszego sensu takiego działania władzy. Pisarz nie przedstawia jednoznacznych historii, każe bohaterom lawirować i podejmować trudne moralnie decyzje, czasem zupełnie sprzeczne z duchem chrześcijańskiego miłosierdzia. A co najważniejsze, z brutalną szczerością pokazuje system społeczny, w którym najbardziej pokrzywdzeni najmocniej odczuwają efekty niesprawiedliwości, na którą nie zasłużyli.

Tę krótką powieść lub dłuższe opowiadanie czyta się błyskawicznie, można ją spokojnie pochłonąć na raz. Natomiast efekty, przemyślenia i spustoszenie duszy, jakie po sobie pozostawia – długo pozostają niezatarte.