Postrzyżyny (Hrabal Bohumil)
Miasteczko, w którym czas się zatrzymał (Hrabal Bohumil)

Kiedy książka sprawia, że chce się śmiać, płakać albo robi się zimno, a - tak na dobrą sprawę - nic się w niej nie dzieje, to chyba musi znaczyć, że ktoś tu użył czarów.

Podejrzany to Bohumil Hrabal, a popełnione utwory: "Postrzyżyny" i "Miasteczko, w którym czas się zatrzymał", wydane razem pod tytułem tego ostatniego.

Nie powiem, żebym czytała to zanosząc się od śmiechu, ze łzami w oczach lub krwią zmrożoną w żyłach, bo to byłaby przesada: towarzyszył mi raczej lekki uśmiech, a głośny śmiech, płacz czy dreszcze - tylko przy niektórych fragmentach. Trzeba jednak przyznać, że opowieści tak urocze i wywołujące w tak lekki i nienarzucający się sposób takie emocje rzadko się spotyka.

Obydwie są zapisem wspomnień z dzieciństwa i późniejszego życia autora i jego rodziny. Narratorką "Postrzyżyn" jest jego matka, w tekście nazywana Maryśką, osoba bardzo żywiołowa i wyrazista w swoich poczynaniach. Tak też przedstawia ją pisarz: barwnie, ekspresywnie, zmysłowo, od razu widać, jak wyjątkową osobą była zarówno dla niego osobiście, jak i na tle innych mieszkańców miasteczka.

Inne spojrzenie na owo miasteczko, w którym czas się zatrzymał, znajdujemy w powieści o tym tytule. Tu narratorem jest sam Hrabal, piszący o swojej - nie zwyczajnej, o nie - rodzinie, o swoim miejscu w niej i o tym, jak z biegiem czasu wszystko się pozmieniało - tak, nawet w tym miasteczku, w którym czas stał niby w miejscu. Członków tej rodziny: matkę, ojca i stryja przedstawia autor z początku jako niepasujących do czegoś, nie takich, jacy być powinni; a jednak cały czas z jego słów przebija miłość do tych ludzi.

Brakowało mi bardzo w "Miasteczku..." perspektywy Maryśki, jej przeżyć przedstawionych bezpośrednio tak jak w "Postrzyżynach". Tu, niestety, nie mamy dostępu do jej myśli ani reakcji na wydarzenia, w ogóle mało jest Maryśki w tym utworze. Szkoda, bo kiedy się czyta obydwa jeden po drugim, nabiera się ciekawości: jak też ta osoba odebrała to a tamto?

Ktoś mógłby powiedzieć, że minusem tej książki jest brak napięcia: faktycznie, niewiele dzieje się w niej rzeczy, które uwięziłyby kogoś w fotelu, obgryzającego paznokcie i czytającego gorączkowo; ale nie znaczy to, że nie jest ciekawa. Mnie wciągnęła, a do tego podobała mi się ta jakby mgła, która otaczała wszystkie opowiadane wydarzenia - mgła wspomnienia, dodająca powieściom wiele uroku, choć wykluczająca napięcie.

Ogólnie rzecz biorąc - polecam. Na zakończenie parę przydługich cytatów, nie wiem, czy komukolwiek na cokolwiek się zdadzą, bo są w angielskim tłumaczeniu, polskiego u mnie niet, ale ja w każdym razie chcę je mieć gdzieś zapisane. :)


"And then every evening we stood under the burning rise-and-fall lamp, the green shade was so big that there was room for both of us under it, it was a chandelier like an umbrella, under which we stood in the downpour of fissing light from the parffin lamp, I hugged Francin with one hand and with the other I stroked the back of his head, his eyes were closed and he breathed deeply, when he had settled down he hugged me at the waist, and so it looked as if we were about to begin some kind of ballroom dance, but in fact it was something more, it was a cleansing bath, in which Francin whispered in my ear everything that had happened to him that day, and I stroked him, and every movement of my hand smoothed away the wrinkles, then he stroked my loose flowing hair, each time I drew the porcalain chandelier down lower, around the circumference of the chandelier there were thickly hung coloured glass tubes connected by beads, those trinkets tinkled round our ears like spangles and ornaments round the loins of a Turkish dancing girl, sometimes I had the impression that the great adjustable lamp was a glass that jammed right down over both our ears, a hat hung about with a downpour of trimmed icicles... And I expelled the last wrinkle from Franicin's face somewhere into his hair or behind his ears, and he opened his eyes, straightened himsef up, his cuffs were again at the level of his hips, he looked at me distrustfully, and when I smiled and nodded, he plucked up courage and looked right at me and I at him, and I saw what a great power I had over him, how my eyes entrapped him like the eyes of a striped python when they stare at a frightened finch"

/Bohumil Hrabal, "Cutting it short", translated by James Naughton, Abacus, 1994, pp. 7-8/


"(...) I start to dream, I slowly dissolve in the hot water, like soap powder I float in the hot water, all my limbs relax, I untie all the cloths and sheets into which my past life is wrapped and bound, I open all the baskets and cases and cupboards in which there are images which happened long ago, but which are ever willing to visit me again, beautiful, but colourless images which only in the bath acquire their finishing touchings and precise colourings. These are my moving pictures, projected on the screen of my closed eyes, the film whose script and direction were shot by my own life, the film in which I play the leading role, I, who have come now to this spot, this wooden bath, in which I lie... I am a little lassie with straw plaits, I play chuckie stones in the middle of the road, I sit cross-legged and scatter the four stones again, ready to take one and throw it up and gather up the three remaining ones in time to catch the first as it falls. Approaching thunder, I fall on my back the moment after scattering the four pebbles, the sky darkens and above me loom terrible maws and buckles and reins, hooves flash over me with their glittering shoes, I close my eyes, dried mud spatters over me, the thundering moves away onward, I get to my feet and see the clattering vehicle drawn by bolting horses, I see the blue sky and out of it leaning over me the head of my worried dad"

/Bohumil Hrabal, "Cutting it short", translated by James Naughton, Abacus, 1994, p. 70/


"(...) Adolf wanted to get into the police vehicle too, but they said that with all that manure on him he couldn't, so he had to go on foot all the way to the very outskirts of Ostrava, and there they threw him off the tram, so he had to walk all the way home on foot, and at home the landlady wouldn't take his clothes for the wash, so he carted them off to the cleaners and took his ticket, and when he came back a fortnight later to get his clothes, there was heaps of folk around and lots of lassies he knew too, and when Adolf's turn in the queue came the manageress took his ticket, and when she came back, she was all red in the face and she threw the parcel back at Adolf and yelled at him, 'Ye've shat yersel', haven't you, so ye can just go and wash it yersel'!' And he went home all shamefaced..."

/Bohumil Hrabal, "Cutting it short", translated by James Naughton, Abacus, 1994, p. 102/