Nazwać "Ducissę Cunegundis" "przykurzątkiem" to eufemizm. Powieść ta, mimo że niezbyt stara (Stanisław Wasylewski napisał ją w 1922 roku) leży przywalona tona kurzu.

Zupełnie tego nie rozumiem, bo jest rewelacyjna, a lektura przyniosła mi sporo frajdy.

Rozochocony po lekturze Korona śniegu i krwi (Cherezińska Elżbieta), poszukiwałem innych powieści, których akcja osadzona byłaby w okresie rozbicia dzielnicowego w Polsce. Zupełnie przypadkowo trafiłem na "Ducissę...". Zabrałem się za lekturę tym chętniej, że traktuje ona o księżnej Kindze, żonie Bolesława Wstydliwego, jednej z sympatyczniej przedstawionych postaci w książce Cherezińskiej.

Od pierwszych stron czułem, że się nie zawiodę. Mimo zauważalnego przerysowania i uproszczeń w konstrukcji postaci (szczególnie Grzymisławy, matki Bolesława), szybko zostałem wciągnięty w świat średniowiecza. Ułatwiła mi to duża dawka humoru (czasami nieco rubasznego, jak w chwili gdy Grzymisława wali po gębie Bolesława za ubłocone nogawice), ale też chwile zadumy i refleksji nad innymi od obecnych realiami (moment gdy książę wypróbowując kuszę strzela do chłopskiego dziecka, czy okrutna kaźń jeńca - Mongoła).

Powieść składa się z dwóch części.

Pierwsza opisuje przyjazd Kingi z Węgier do Małopolski, ślub i pierwsze trzy lata życia małżeńskiego (kto trochę zna temat, wie że nie należy w tym przypadku mylić życia z pożyciem). Widzimy dwoje niedorostków, Kingę i Bogusława, którzy wchodzą w dorosłość. On dojrzewa w obliczu najazdu mongolskiego, ona wchodząc w małżeństwo oraz spotykając błogosławioną Salomeę.

Druga część, opisuje wydarzenia o ponad trzydzieści lat późniejsze, gdy po śmierci Bolesława, księżna osiada w klasztorze w Starym Sączu. Pewna siebie i swego postępowania księżna staje wobec rewolucji w myśleniu i postawie, jaką przedstawia jej mnich - Boguchwał. Obserwujemy szok i przemianę, jaką przechodzi Kinga, od prowadzącego do pychy umartwiania się do "miłości do braci najmniejszych" w rozumieniu świętej Klary. Nie zabrakło tu znanych z żywotów świętej Kingi konfliktów na tle wykonywanego przez siostry klaryski śpiewu w czasie odprawianej Mszy św. (co dotychczas było przywilejem franciszkanów), a także okazywanego przez braci niezadowolenia i plotek, na czele z donosem, że św. Kingę łączy z jej spowiednikiem Boguchwałem grzeszna przyjaźń.

Teraz powinienem krzyknąć "wróć!" - jak robił jeden z moich nauczycieli w podstawówce, człowiek starej daty, w momencie gdy spostrzegł swoją pomyłkę. Zapomniałem o jednym małym problemie, który może utrudnić lekturę. Chodzi o mocno archaizujący styl[1]. Mnie on nie przeszkadzał (a nawet pomagał wczuć się w realia epoki). Ale być może jestem wyjątkiem. W końcu jeszcze trudniejsze w odbiorze Żywe kamienie (Berent Wacław) wzbudziły mój zachwyt. W warstwie językowej książkę Wasylewskiego nazwałbym jednak Berentem w wersji "light".

Kogo trudności nie odstraszą - marsz do biblioteki (może być internetowa) lub antykwariatu i czytać!

Na marginesie dodam, że twórczość Wasylewskiego wydaje się być odkrywana na nowo. Ostatnimi laty ponownie wydano kilka jego innych powieści. Z pewnością się z nimi zapoznam. Lektura "Ducissy..." pokazuje, że zdecydowane warto.



---
[1] Ciekawostka na marginesie - jak podaje "Ruch literacki" z 1931 roku, gdy wyszła "Ducissa Cunegundis", którą Żeromski nazwał "arcydziełem języka", prof. Jan Łoś przysłał autorowi egzemplarz z gruntowną korektą wszelkich omyłek z zakresu języka staropolskiego, co skłoniło Wasylewskiego do głębszego zajęcia się sprawami wewnętrznymi języka polskiego. Zaczął je studiować, głównie na podłożu porównawczo-historycznym, w efekcie czego powstała książka Na końcu języka (Wasylewski Stanisław (pseud. Bury Jan))