„Młoda Polska” to podręcznik akademicki z wydawanej już od wielu lat przez Wydawnictwo Naukowe PWN serii Wielka Historia Literatury Polskiej, z założenia zatem stanowi syntezę epoki w ujęciu historycznoliterackim. Stara się omówić wszystkie aspekty: tło historyczno-kulturalne, przemiany w sztuce europejskiej, poezję, dramat, powieść i nowelistykę, krytykę literacką, historię literatury, literaturę dla dzieci i młodzieży, literaturę faktu, twórczość ludową, literaturę obcą w przekładach, a także filozofię i historiografię.

Całość materiału zorganizowana została według zasady, którą na wzór popularnych podręczników można by nazwać: „Młoda Polska krok po kroku”, najpierw bowiem autor nakreślił panoramę zjawisk i fascynacji artystów przełomu wieków XIX i XX, które, wpływając na nową sztukę, złożyły się na przełom modernistyczny. Opisał główne motywy i wątki sztuki modernistycznej, a więc nie zabrakło też charakterystyki muzyki oraz sztuk plastycznych. Za każdym razem brał pod uwagę zarówno zjawiska zachodzące w Europie i w najważniejszych dla narodzin nowych prądów ośrodkach, jak i przemiany (inspirowane na ogół tym, co działo się na Zachodzie) na gruncie rodzimym. Dowiadujemy się więc np., czym była Młoda Polska muzyczna oraz jak żyli paryscy i polscy cyganie artystyczni, jak narodziła się secesja w sztuce i w rzemiośle artystycznym. Cenny jest też szkic topograficzny i chronologiczny epoki, dzięki któremu łatwiej się poruszać w temacie, co dla studentów – a do nich głównie skierowana jest ta pozycja – może okazać się bardzo pomocne.

Rozdziały poświęcone poezji, dramaturgii, prozie i krytyce skomponowane zostały według stałego, przejrzystego wzorca: na początku krótkie wprowadzenie i charakterystyka omawianego zagadnienia, potem podrozdziały traktujące o konkretnych postaciach – te najważniejsze opisane, rzecz jasna, szerzej, pozostałe zaś ujęte zostały we wspólnych, osobnych dla każdego rodzaju twórczości, podrozdziałach, gdzie znalazło się wiele osób, opisanych treściwie, choć – nie da się ukryć – skrótowo. Omawiając twórczość poetycką, autor przywołuje fragmenty lub całe wiersze, które korespondują z częścią teoretyczną. Warto zaznaczyć również, że Hutnikiewicz dokonał własnej hierarchizacji omawianych twórców. To zrozumiałe, a nawet konieczne przy pisaniu syntezy epoki, jednakże taki układ może budzić pewien sprzeciw czy dyskusje na temat tego, kto był większym, bardziej zasłużonym, zdolniejszym pisarzem. Wielu badaczy zajmujących się literaturą okresu Młodej Polski uważa, że to Wacław Berent jest najwybitniejszym prozaikiem tej epoki, tymczasem w podręczniku Hutnikiewicza zajmuje on dopiero czwarte miejsce, po Stefanie Żeromskim, Władysławie Reymoncie i Władysławie Orkanie. Sądzę, że także przy przedstawianiu innych niż wyróżnieni osobnym podrozdziałem artystów dostrzegalne są pewne braki. Przy omawianiu „mniejszych” poetów modernistycznych autor nie odnotował poezji Marii Komornickiej, pisząc o niej wyłącznie jako o prozaiczce. Z kolei niektóre tematy zdawkowo tu omówione – mam na myśli Karola Irzykowskiego i Tadeusza Boya Żeleńskiego jako krytyków – uzupełnia podręcznik Jerzego Kwiatkowskiego „Dwudziestolecie międzywojenne”.

Należy jednakże przyznać, że książkę Hutnikiewicza czyta się wyjątkowo dobrze. To – moim zdaniem – jedna z najciekawiej napisanych pozycji z serii Wielka Historia Literatury Polskiej. Spora w tym zasługa żywego języka, jakim posługuje się autor, śmiało stosując konstrukcje metaforyczne, jak np. ta: „Epoka techniki i przyśpieszonej komunikacji, materialnego komfortu i przesytu zatęskniła za czymś odmiennym, odchylającym się od szarych, tchnących nudą i beznadzieją codzienności”[1]. Uniknął przy tym śmieszności dzięki umiarowi i całkiem zgrabnym frazom. Drugim czynnikiem, który zwiększa przyjemność lektury tego podręcznika, jest „okraszanie” tekstu historycznoliterackiego licznymi ciekawostkami z życia młodopolskich twórców, które przecież w równym stopniu składają się na historię literatury, jak suche fakty biograficzne. Szczególnie zaciekawiły mnie rzadko opisywany epizod hiszpański w biografii Przybyszewskiego oraz okoliczności poznania się Stanisława Przybyszewskiego i Stanisława Micińskiego w Berlinie, o których Hutnikiewicz pisze tak: „Przybyszewski studiował wówczas w bibliotekach berlińskich demonologię, ale stale ktoś mu najbardziej poszukiwane i smakowite dzieła z tego zakresu sprzątał sprzed nosa, były ciągle w czytaniu. Tym tajemniczym czytelnikiem okazał się Stanisław Miciński”[2].

Czasami szczegółowość podania pewnych faktów nawet mnie dziwiła, jak choćby w odnotowywaniu okoliczności po śmierci Kazimierza Przerwy-Tetmajera: „Po wypełnieniu aktu zejścia wykonano badania pozgonne, wyjęto do zabalsamowania serce i mózg, zdjęto maskę pośmiertną. Pogrzeb odbył się 21 stycznia w mroźny, pogodny dzień, temperatura spadła do -20 stopni”[3]. Lecz to takie szczegóły najmocniej zapadają w pamięć, jakby uświadamiając, że wszystkie opisywane zdarzenia miały naprawdę miejsce.

Podręcznik Hutnikiewicza zwraca również uwagę starannością wydania. Dobrej jakości papier, liczne kolorowe ilustracje, wizerunki twórców, szata graficzna bez zarzutu – te elementy sprawiają, że chce się wziąć książkę do ręki i czerpać przyjemność z obcowania z nią. Nie bez znaczenia pozostaje również klarowny, ułatwiający naukę układ rozdziałów i podrozdziałów. Jedno tylko psuje to dobre wrażenie, a mianowicie bardzo niedbale przeprowadzona korekta. Parokrotnie dostrzegłam pewne niezręczności stylistyczne, które bledną jednak wobec oszczędnego stawiania przecinków w zdaniach, w których występuje imiesłowowy równoważnik zdania. Wydawnictwo PWN powinno być przecież wzorem także w tym aspekcie.

Mimo wszytko należy pozytywnie ocenić ten podręcznik jako jedną z pozycji obowiązkowych dla studentów filologii polskiej czy kulturoznawstwa. Ciekawie, jasno i przystępnie porządkuje wiedzę z zakresu literatury Młodej Polski oraz prądów i zainteresowań modernistycznych. Przybliża postaci wielkich twórców poprzez szczegółowe i bogate w ciekawostki biogramy. Potwierdza nie tylko to, że Młoda Polska była okresem w historii literatury polskiej niezwykle interesującym, ale także to, że można o niej w sposób zajmujący opowiedzieć i nauczać.



---
[1] Artur Hutnikiewicz, „Młoda Polska”, wyd. PWN, Warszawa 1997, s. 37.
[2] Tamże, s. 215.
[3] Tamże, s. 104.