To, że Lubonja nadał swojej książce tytuł »Wolność zagrożona« świadczy o tym, jak ogromnie Albania się zmieniła. Bo można już pisać szczerze do bólu i uczciwie o swoim kraju. Dawniej za każdy esej z tego zbioru Lubonja poszedłby pod mur.

Dzięki takim ludziom jak Fatos, pokazującym mękę wydobywania się własnego kraju z dyktatury, wzbogaca się nasze wspólne doświadczenie postkomunistycznych transformacji. Mało który z krajów postkomunistycznych dokonał takiej wiwisekcji jak Albania.

Zygmunt Kryłowski


Można byłoby się spodziewać - ba! oczekiwać - że pamięć Fatosa zdeterminowana będzie przez ciężar krzywd, których doświadczył. Że każdy dzień ze skradzionych i zmarnowanych siedemnastu lat wypalił się w niej nieusuwalnym piętnem, że po odzyskaniu wolności nieustępliwie odtąd walczyć on będzie o karę dla sprawców jego nieszczęścia i nieszczęścia jego narodu. Bez trudu można było go sobie wyobrazić, jak na czele mściwego pochodu ocalałych z gułagu maszeruje ulicami Tirany, żądając kary, surowej i sprawiedliwej, dla prominentów obalonego wreszcie reżimu. Tymczasem stało się zupełnie inaczej - Fatos przystąpił do Forum Praw Człowieka, założonego głównie przez ludzi, którzy za komunizmu nigdy nie mieli odwagi, by choć słówkiem się zająknąć o zbrodniach reżimu, a po jego upadku połączyli się, by bronić praw człowieka przed zakusami nowej władzy.

Konstanty Gebert

[Pogranicze, 2005]