Powieść Rylskiego przenosi nas do XIX wieku. Śledzimy perypetie dwóch wojskowych - obrosłego legendą i zasłużonego w wieku bojach szwoleżera Rangułta oraz cichego, tajemniczego i zamkniętego w sobie porucznika Hoszowskiego, który mierzy się ze światem, przyjmując pewien imperatyw, tytułowy warunek, będący kluczem do zrozumienia jego postępowania.

Obaj panowie spotykają się przypadkiem, wchodzą w niejednoznaczną wzajemną zależność, po licznych perturbacjach mających miejsce w opustoszałym dworku Arancewo udają się w bezkresną podróż po niesprzyjających im, zimnych i opustoszałych rosyjskich bezdrożach. Rozpoczynają tę podróż z piętnem renegatów, muszą ukrywać się i walczyć z przeciwnościami losu, ale przede wszystkim toczą walkę sami ze sobą, odkrywając nawzajem coraz bardziej mroczne zakamarki własnych dusz i emocji. Kiedy wreszcie docierają do Nekli - litewskiego majątku Rangułta, pojmują sens dotychczasowej wędrówki, zaś finał tej opowieści dotyczącej skomplikowanych relacji między egocentrycznym kapitanem i uciekającym przed światem w głąb samego siebie porucznikiem staje się odpowiedzią na pytania dotyczące sensu walki wojennej, honoru, oddania i poświęcenia.

Rylski urzeka w swej powieści pięknym i dojrzałym, choć miejscami zbyt pompatycznym i barokowym stylem. Finałowe rozstrzygnięcia wywołują uczucie niedosytu i chyba rozczarowania. Książka w bardzo sugestywny sposób ukazuje realia wielkiej wyprawy Napoleona na Moskwę, ale pokazuje je od strony, jakiej nie opisują podręczniki do historii i rozprawy naukowe dotyczące tamtych czasów i zdarzeń. „Warunek” to mocno wysublimowanąa i bardzo poetycka proza historyczna, która rości sobie prawo do bycia powieścią psychologiczną, aczkolwiek jej psychologizm jest miejscami płytki i mało przekonujący.