Aby się przed tym antyświatem uchronić, musimy umieć ze sobą rozmawiać, zadawać pytania i wysłuchiwać udzielanych odpowiedzi. Stąd nakaz zebrania wiedzy o masowej zbrodni, którą popełniono wśród nas. Po to żebyśmy tych tragicznie zmarłych mogli wreszcie przyzwoicie pochować. Nie tylko dlatego, że tak się godzi, ale i dla własnego spokoju, żeby ich duchy przestały dręczyć nas i dzieci nasze głosami antysemitów i wyrzutów sumienia*.


---
* Jan T. Gross, "Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści", wyd. Znak, 2008, s. 309.