Byłam wściekła, kiedy po raz dziesiąty natrafiłam na słowa Kundery, że pisze swoje książki w taki sposób, aby nie można było ich zekranizować. Nie zgadzałam się z tym. Postanowiłam więc spróbować streścić jego powieści, nie tracąc w swoich tekstach tego, co najważniejsze. Ale jak streścić książkę, której fabuła zredukowana jest do minimum? Jak nie stracić tego, co najważniejsze, jeśli nie wie się, CO jest najważniejsze?

W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że fabułę tworzą dwie opowieści: pierwsza dotyczy życia dwóch sióstr, Agnes i Laury, oraz ich rodzin; druga skupia się na relacji Goethego i Bettiny von Arnim. Wydarzenia opisywane przez narratora stanowią ilustrację jego rozważań. Czy narrator wymyśla historie, aby przedstawić czytelnikowi swoje poglądy i wątpliwości? Czy też odwrotnie: jego przekonania rodzą się z obserwacji ludzkich zachowań?

Czego dotyczą te rozważania?

Tak, nieśmiertelności, jak - zgodnie z intencją samego autora - zauważają wszyscy chyba recenzenci i krytycy. Nieśmiertelności w świecie bez Boga. Ale nie tylko. Bardzo ważną kwestią poruszaną w powieści wydaje mi się problematyka cielesności, ściśle połączona z zagadnieniem tożsamości, samoakceptacji i ludzkiej (nie)powtarzalności.

Agnes jest postacią powstałą z gestu. Narrator, przedstawiający się czytelnikowi jako Milan Kundera, zaobserwował pełen wdzięku gest wykonany na basenie przez starszą kobietę, co stało się inspiracją do napisania powieści. Gest ten powtarzany będzie później nie tylko przez Agnes, co skłania do namysłu nad istotą ludzkiej wyjątkowości (lub jej braku). Gestów jest mniej niż ludzi. Są powtarzalne. Czy zatem powtarzalni są sami ludzie? Co sprawia, że ja to ja? Dlaczego mam identyfikować swoją osobę z twarzą, którą widzę w lustrze? Czy gdybym zobaczył(a) tam inną twarz, przestał(a)bym być sobą?

Istotny zdaje się również sposób, w jaki Kundera konstruuje swoją wypowiedź. Odnajdujemy w niej szereg cech uznawanych za postmodernistyczne: skupienie się na procesie pisania, demonstrowanie "literackości" dzieła, jego fragmentaryczność czy mozaikowość, polifoniczność, naruszenie granic świata fikcyjnego, kiedy okazuje się, iż narrator-bohater nazywa się Kundera i pisze powieść (w powieści). Autor swoim kreacyjnym gestem ujawnia, że to, co czytamy, jest tekstem. Historia Agnes i Laury jest fikcją literacką, ale jak mamy odnieść się do wątku relacji Goethego z Bettiną? Skoro wydarzenia, stanowiące prawdopodobnie impuls do snucia rozważań o charakterze skądinąd filozoficznym, są zmyśleniem, to na ile poważnie traktować możemy problematykę poruszaną przez narratora? I kto właściwie jest tym narratorem?

Kundera może mieć rację. "Nieśmiertelności" nie da się opowiedzieć. Można jedynie podjąć próbę dotarcia do pytań czyhających na czytelnika na każdej stronie książki, zamyślić się nad kwestiami, które powieść porusza, i - wytwarzając sens tekstu - odbyć małą podróż w głąb siebie.