Do dziś bardzo dobrze pamiętam czytane przecież stosunkowo dawno bajki Ignacego Krasickiego. Te króciutkie alegoryczne utwory, w których głównymi postaciami były zazwyczaj przeróżne zwierzęta („Kruk i lis”, „Jagnię i cielę”, „Szczur i kot”) tak dobitnie prezentowały dany problem, zmierzając wreszcie do uniwersalnej puenty, że bardzo szybko i na długo zapadały w pamięć.

Czytając „Tuti–name” (z perskiego „tuti” – papuga, „name” – księga) ma się podobne wrażenie, że przedstawione historie gdzieś głęboko utkwią w naszej pamięci i będą dla nas swojego rodzaju przestrogą na przyszłość. Częścią, tworzonego już przez Biblię, potem wszelakie mitologie, cytaty, przysłowia, sentencje, „podręcznika życia”. Swojego rodzaju mapy drogowej, na której zaznacza się potencjalne sytuacje i najlepsze drogi wyboru, oznaczając je kolorem zielonym, a te mogące wywołać niebezpieczny efekt domina - czerwonym.

Źródeł „Księgi papugi” należy szukać już w prastarej kulturze Indii. To przerobiona przez Nechszebiego w 1329 roku perska wersja indyjskiego zbioru „Śukasaptati” (70 opowiadań papugi). W wieku XVII natomiast żyjący w ówczesnym państwie mogolsko–indyjskim Mohammed Kaderi ułożył jeszcze krótsze i prostsze opracowanie. Objętość starszej wersji, Nechszebiego zawierała 52 opowieści lub noce, podczas których tytułowa papuga opowiada swoje historie; tekst nowszy, Kaderiego - tylko 35.

W skład polskiej wersji „Księgi papugi”, którą spolszczyły z tłumaczenia niemieckiego i angielskiego, Wanda Markowska i Anna Milska, wchodzi właśnie ta węższa i mniej bogata w szczegóły wersja Kaderiego. W celu prezentacji kunsztownej i rozbudowanej prozy poetyckiej Persów, jaką cechuje się starsza wersja „Tuti-name”, dodano jej fragmenty przy końcu wydania polskiego. Fascynują rzadkie zwroty językowe, stosowanie wyszukanych porównań, zestawianie abstrakcyjnych pojęć ze zjawiskami zmysłowymi. Bo kiedy w nowszej wersji czytamy na początku każdego opowiadania: „Kiedy słońce zaszło, a księżyc wypłynął...”*, to w tekście pierwotnym formuła ta była o wiele bardziej ozdobna i plastyczna: „Kiedy złotopióra papuga – słońce wśliznęła się w klatkę zachodu, a srebrzysty sokół – księżyc wyfrunął z sieci wschodu...”*.

Ogólny koncept „Księgi papugi” jest bardzo prosty. Głównym wątkiem, wiążącym całość, jest opowieść o małżeństwie Majmuna i Chodżeste. Pewnego dnia na targu Majmun kupuje papugę, która sławna jest m.in. z tego, iż potrafi przepowiadać przyszłość. Kiedy ufający jej bezgranicznie Majmun postanawia wyruszyć w daleką podróż, przykazuje papudze mieć baczenie na jego śliczną małżonkę, jej samej natomiast radzi: „Kiedy zechcesz cokolwiek przedsięwziąć albo ważny krok jaki uczynić, zasięgnij wpierw rady papugi. (...) W każdej sprawie strzeż się wprowadzać słowa bez jej zgody”*. Dlatego, kiedy Chodżeste, po wyjeździe męża, spostrzegła z dachu pałacu pewnego urodziwego księcia i „bez pamięci zapłonęła miłością”* do niego - chcąc odwiedzić księcia, postanowiła zasięgnąć rady u papugi. I tak zaczyna się cykl 35 opowiadań–nocy, podczas których papuga, chcąc z jednej strony przestrzec swoją panią przed czekającymi ją zagrożeniami, z drugiej natomiast, sprytnie próbując „zagadać” ją, by nie pozwolić na odwrócenie od niej uwagi, przytacza przeróżne historie i przypowieści. Dlatego za każdym razem, kiedy papuga kończy swoją opowieść, pieje kur, zaczyna świtać i Chodżeste odwiedziny u księcia musi odłożyć na następny dzień.

„Księga papugi” wyróżnia się humorem, dowcipem, pomysłowością. Jedne opowiadania mają charakter baśni i cudownej przygody, inne znów nie zawierają żadnych pierwiastków fantastycznych i opisują tylko wydarzenia z życia realnego. Każda jednak z opowieści zawiera głęboki morał, stając się archetypem, wykorzystywanym w późniejszej literaturze. To motywy, które stały się dla przyszłych twórców punktem wyjściowym dla ich historii.

Za pomocą ciekawych i dowcipnych historyjek (bajek, alegorii, przypowieści, mitów – każde z tych określeń będzie poprawne) papuga przekazuje uniwersalne prawdy, prastare mądrości, w których łatwo odnaleźć źródła naszych współczesnych powiedzeń, przysłów, wątków z przeczytanych książek. To ważna pozycja w literaturze. Swoisty kamień milowy. Źródło poznania pradawnych legend, ale także świetna okazja do przybliżenia i poznania tego orientalnego świata.


---
* „Księga papugi”, przeł. Wanda Markowska i Anna Milska, wyd. PIW, Warszawa 1959.