Wyobraź sobie, że władze twojego kraju, miasta, firmy, szkoły chcą wiedzieć o tobie absolutnie wszystko - nie tylko to, czy nie naruszasz przepisów, na przykład przejeżdżając przez teren zabudowany z szybkością 140 kilometrów na godzinę albo wykorzystując służbowy komputer do ściągania pirackich filmów, ale także i to, ile razy i w którą stronę przechodzisz korytarzem, do kogo dzwonisz o drugiej w nocy i dlaczego najczęściej korzystasz nie z tej linii autobusu czy metra, która łączy twoje miejsce zamieszkania z miejscem twojej pracy czy nauki…

Wyobraź sobie, że żądają od ciebie dostępu do najbardziej prywatnych danych: wysłanych i odebranych sms-ów, skrzynki adresowej poczty elektronicznej, zebranych na dysku dokumentów (wśród których, prócz tych związanych z nauką czy hobby, są też twoje wiersze albo osobisty dziennik)… Nie, nie mają żadnych dowodów na twoje powiązania z organizacją przestępczą, nie mają nawet sensownych poszlak - czynią to tylko dlatego, że rozmaite ustrojstwa podglądające i podsłuchujące cię w imię bezpieczeństwa twojego i twoich bliskich wykryły na przykład „dziwny profil przejazdów”[1]…

Przecież wiesz, że właśnie w taki sposób wykrywa się międzynarodowe siatki terrorystów, fałszerzy pieniędzy, handlarzy żywym towarem. Przecież wiesz, że to dla twojego dobra, i że jeśli jesteś niewinny, włos ci z głowy nie spadnie (chyba że przypadkiem…). A zatem co zrobisz - pozwolisz im spenetrować wszystkie zakamarki twojej prywatności czy zbuntujesz się?..

Kalifornia, za rok, za miesiąc, a może już za tydzień od dziś. Marcus Yallow, uczeń szkoły średniej w San Francisco, ma po uszy wszechobecnej inwigilacji. Ale miarka przebiera się dopiero wtedy, gdy po ataku terrorystycznym chłopiec, szukając pomocy dla rannego przyjaciela, zostaje zatrzymany przez funkcjonariuszy Departamentu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i metodami dalekimi od humanitarnych przymuszony do udostępnienia zawartości swojego telefonu i pendrive’ów. Kilka dni znęcania się i zastraszania robi swoje… ale tylko pozornie, bo gdy odkrywa, że z trojga aresztowanych razem z nim uwolniono tylko dwie osoby, postanawia odegrać się na DBW i odnaleźć zaginionego bez śladu Darryla. To nie tylko kwestia ambicji i przyjacielskiej solidarności; to batalia o życie bez strachu i upokorzeń w kraju „dysydentów, bojowników (…) i osób walczących o wolność słowa”[2]. Wielu z nas nie miałoby najmniejszych szans w takim starciu, lecz Marcus ma coś, co może stać się bezcenną bronią: ponadprzeciętny zasób wiedzy informatycznej. I chyba wie, jak ją wykorzystać w praktyce…

Teraz mogę się przyznać: obawiałam się, że - jak wiele innych powieści, w których główną rolę odgrywają kwestie z zakresu nauk ścisłych - „Mały brat” zanudzi mnie na śmierć. Albo że kompletnie nie zrozumiem, o co w tym wszystkim chodzi, i wyjdę na głąba. Tymczasem już po przeczytaniu kilkunastu stron wiedziałam, że doczytam do końca, a po kolejnych kilkudziesięciu nie mogłam się doczekać, aż to nastąpi (i nie dlatego, żebym miała dosyć, ale dlatego, że byłam piekielnie ciekawa, jak się cała rzecz zakończy). Nie powiem, że perfekcyjnie zrozumiałam zasady wszystkich stosowanych przez Marcusa informatycznych chwytów (choć autor, najwyraźniej przeczuwając, że jego dzieło będą czytali i komputerowi laicy, włożył w usta narratora-bohatera sporo przydatnych wyjaśnień - właśnie tak, jakby chłopiec opowiadał o swoich przygodach ludziom, którzy w najlepszym razie zdążyli opanować MS Office 2003 i nauczyli się komunikować mailem), ale też wcale nie było to aż tak potrzebne; ważniejsza jest idea niż techniczne detale wcielania jej w życie…

Druga moja obawa - że autor okaże się „równiachą”, który, aby się wkupić w łaski pewnej grupy czytelników, każe bohaterom przemawiać młodzieżowym slangiem gęsto upstrzonym wulgaryzmami - na szczęście również się nie ziściła. Język Marcusa jest dokładnie taki, jakiego byśmy oczekiwali od inteligentnego, oczytanego nastolatka z kulturalnej rodziny, niepozującego ani na „starego maleńkiego”, ani na „zioma” - raz bardziej literacki, raz bardziej potoczny, ale nigdy nie przekraczający granic zrozumiałości i dobrego smaku. (Przy okazji brawa dla tłumaczki za perfekcyjny przekład! W przeciętnej powieści tłumaczonej z angielskiego wyłapuję dwa do trzech mniejszych lub większych kiksów translatorskich - tu ani jednego!).

Wciągająca fabuła, przekonująco ukazane realia i piękne przesłanie - podsumowane w posłowiu pióra Andrew Huanga, hakera z tytułem naukowym, następującymi słowy: „Wolność można zdobyć jedynie dzięki odwadze i przekonaniu, że bez względu na to, jak wielkie zagrożenia czają się na horyzoncie, każdy dzień naszego życia możemy przeżyć jako wolni ludzie będący częścią wolnego społeczeństwa”[3] - sprawiają, że „Mały brat” to lektura nie tylko dla komputerowych maniaków, lecz praktycznie dla wszystkich, którzy swoich zainteresowań nie ograniczają do jednego gatunku literatury. I to bardzo dobra lektura!



---
[1] Cory Doctorow, „Mały brat”, przeł. Barbara Komorowska, Wydawnictwo Otwarte, Kraków 2010, s. 105.
[2] Tamże, s. 212.
[3] Andrew Huang, "Posłowie", w: Cory Doctorow, „Mały brat”, dz. cyt., s. 370.