„Podróże z Herodotem” to zbiór relacji z wczesnych lat reporterskiej pracy Kapuścińskiego. Nie są to jednak rozbudowane treści, ale raczej krótkie epizody, które łączą się w pewien sposób z motywem przewodnim książki, jakim jest analiza „Dziejów” Herodota.

Autor z początku odkrywa przed nami elementy swojej biografii, dzięki której dowiadujemy się, co zadecydowało o wybraniu przez niego drogi korespondenta prasowego. Dowiadujemy się o jego wielkiej żądzy „przekroczenia granicy, wszystko jedno której” i pierwszych podróżach. A nie były to byle jakie wyprawy. Indie, Afganistan czy Chiny to kraje dalekie i egzotyczne, mogące swą różnorodnością wprawić w zakłopotanie niejednego obieżyświata, a cóż dopiero człowieka, którego ambicją był sam fakt przekroczenia po raz pierwszy w życiu granicy. Mimo wszystko Kapuściński stara się jak tylko może poznać napotkane kultury i choć trochę je zrozumieć. Wie, że barierą w poznaniu „innych” jest język, więc poświęca wiele czasu na jego naukę. Uczy się między innymi angielskiego i chińskiego, w zależności od miejsca, w którym aktualnie się znajduje. Rozmawia ze spotkanymi ludźmi, obserwuje ich zwyczaje i wierzenia, a w wolnych chwilach czyta „Dzieje” Herodota, który z czasem staje się jego mentorem i wzorem reporterskiego kunsztu.

Ludzie, których spotyka na swej drodze, nawet ci wybitni, schodzą jednak w jego pracy na drugi plan, gdyż pierwszorzędne znaczenie w „Podróżach z Herodotem” mają antyczni przywódcy Persji i Grecji oraz zwykli mieszkańcy tych starożytnych mocarstw i jednostki reprezentujące najróżniejszej maści plemiona barbarzyńskie. Ryszard Kapuściński wspomina, że w czasie rewolucyjnych zamieszek w Kongo, gdzie przebywał jako korespondent, bardziej interesował się wojną Persji z Grecją opisaną w „Dziejach”, niż aktualnymi wydarzeniami, których był świadkiem. Autor w pewien sposób utożsamia się ze starożytnym badaczem, bo tak jak i on uważa się za „człowieka gościńca” czy inaczej - „człowieka drogi”.

Nie bez powodu książka zawiera w sobie dwie, odległe historie spisane przez dwóch różnych (i jakże dalekich) od siebie ludzi. Ta kontrastująca ze sobą odległość czasowo-przestrzenna pokazuje, że mimo różnic kulturowych i językowych ludzie są bardzo do siebie podobni. Czym objawia się to podobieństwo? Między innymi upartym i ciągłym powtarzaniem błędów przeszłości czy bezrefleksyjnym i impulsywnym działaniem. Kapuściński mówi dużo o „zderzeniu cywilizacji”, terminie użytym po raz pierwszy przez Samuela Huntingtona i odnoszącym się do współczesnych przemian i procesów społeczno-kulturalnych. Autor „Podróży…” twierdzi jednak, że owo „zderzenie” miało miejsce już dużo wcześniej, że Europa i Azja konkurują czy walczą ze sobą przynajmniej od czasów Herodota i wielkich bitew między Grekami a Persami. Mimo setek i tysięcy lat jednak, różnice między kulturami Wschodu i Zachodu nadal prowadzą do konfliktów i napięć. Dzieje się tak dlatego, że pamięć ludzka jest zawodna i ulotna, co często podkreśla Kapuściński, a błędy przeszłości powtarzane są raz za razem. Herodot był pierwszym, który różnice między kulturami opisał, dając tym samym ludzkości historyczną instrukcję postępowania, oczywiście bez krzty moralizatorstwa w tle – to naturalne. Z kart książki wypływa pogląd, że wiedza jest kluczem do sukcesu, do zrozumienia drugiego człowieka i osiągnięcia harmonii ze światem.

„Podróże z Herodotem” to, wstyd przyznać, pierwsza książka Ryszarda Kapuścińskiego, jaką przeczytałem. Szczerze zachęcam do lektury, bo literacki kunszt tego człowieka jest naprawdę ogromny.