Akcja powieści obejmuje w większej części lata 1787-1790. Jedynie ostatni rozdział przenosi czytelnika w czasy insurekcji kościuszkowskiej.

Głównego bohatera, którym jest młody magnat Michał Ordyński, poznajemy, gdy opuszcza on rodzinne gniazdo w Głuszy na Wołyniu i przybywa do stolicy. Celem jego przyjazdu jest edukacja, przygotowanie do dorosłego życia, nabranie ogłady i doświadczenia w działalności obywatelskiej. Dysponujący olbrzymim majątkiem bohater szybko staje się ulubieńcem warszawskich wyższych sfer. Niestety, każda dobra passa kiedyś musi się skończyć. Michał staje się bliski upadku moralnego. Ukochana kobieta podejmie próbę wyrwania go z tej matni, lecz czy jej zabiegi zakończą się powodzeniem? Nieoczekiwanie przewodnikiem pana Michała okaże się tajemniczy markiz Fotofero. Michał jego podobiznę widywał w rodzinnym majątku na obrazie przedstawiającym postać diabła. Kim faktycznie jest owa tajemnicza postać? Towarzyszy on bohaterowi niemal na każdym kroku. Lecz czy jego intencje są szczere? I w jakim stopniu wpłynie on na losy Michała Ordyńskiego w stolicy?

Akcja powieści rozgrywa się głównie w Warszawie, w czasach obrad Sejmu Czteroletniego. Samej historii jest jednak w powieści niewiele. Jest ona raczej dalekim tłem dla losów głównego bohatera i jego przeżyć w stolicy. "Diabeł" daje jednak czytelnikowi w miarę dokładny społeczno-obyczajowy obraz stolicy tego okresu na przykładzie życia wyższych sfer.

Niestety, moim zdaniem, utwór nie należy do najwybitniejszych dzieł w dorobku Józefa Ignacego Kraszewskiego. W powieści dominują nuda, monotonia, bardzo wolne tempo, większość scen akcji jest do siebie podobna. Ponadto często stosowane przez autora rozwlekłe opisy architektury, malarstwa, wyglądu pomieszczeń, w których dzieje się akcja, także charakterystyka mnóstwa bohaterów, mogą nużyć czytelnika. Nie chcę nikogo zniechęcać do lektury "Diabła", jednakże mnie osobiście utwór ów nie przypadł do gustu. I jest mało prawdopodobne, iż powrócę do niego kiedykolwiek w przyszłości. "Diabeł" jest jedną ze słabszych powieści Kraszewskiego, jakie do tej pory czytałem.