Ballada Mickiewicza "Pani Twardowska" jest chyba znana większości spośród czytelników, gdyż jest czytywana w szkołach i zamieszczona w kilku podręcznikach (przynajmniej w jednym). Po raz pierwszy opublikowana została w 1822 r., w zbiorze wierszy pt. "Ballady i romanse".

W swoim utworze Mickiewicz nawiązał do postaci mistrza Twardowskiego, zdaniem niektórych historyków - postaci autentycznej. Ów czarnoksiężnik od około XVI wieku był bohaterem licznych podań, baśni i legend, według których zaprzedał duszę diabłu, ryzykując wieczne potępienie. Legendy różnią się między sobą w ukazywaniu dziejów tej postaci. Najpopularniejsza z nich opowiada o wynalezieniu przez mistrza eliksiru nieśmiertelności, zasadzce w karczmie Rzym i ostatecznym zesłaniu na Księżyc, gdzie ponoć przebywa do dziś.

Postać mistrza była inspiracją dla wielu pisarzy (m.in. J.I. Kraszewskiego). Mickiewicz w swoim utworze potraktował sprawę żartobliwie. Oto Twardowski, schwytany przez diabła w pułapkę, usiłuje wymigać się od piekła, powołując się na dodatkowe klauzule w cyrografie. Diabeł ubrany jest w strój niemiecki, co może być aluzją do zaborców, których patriotyzm nakazywał przedstawiać w złym świetle.

Choć ballada "Pani Twardowska" nie jest całkowicie zgodna z legendą, jednak przekazuje czytelnikom mądre przesłania i nauki:

- nie należy załamywać się ani wpadać w panikę nawet w obliczu największego niebezpieczeństwa,
- należy zachować rozsądek i jasność umysłu, by za pomocą rozumu oraz sprytu rozwiązać problem i zażegnać zagrożenie (ciała albo duszy),
- należy uważać, co się podpisuje, ewentualnie zabezpieczyć się w kontrakcie za pomocą dodatkowej klauzuli,
- należy uważać z kim się bierze ślub (cóż za kobietą musiała być p. Twardowska, skoro przestraszył się jej diabeł nielękający się wody święconej).

W mojej ocenie utwór nie należy może do najwybitniejszych dzieł Mickiewicza, ale jest dość zabawny i ciekawie napisany. Dlatego zachęcam do ponownego przeczytania.