Czasy panowania Augusta II Mocnego na tronie saskim i polskim. Tytułowymi bohaterami powieści są dwaj stryjeczni bracia. Piotr Zagłoba gospodaruje na odziedziczonym po zmarłym ojcu majątku Boża Wola. To człowiek uczciwy, szlachetny, prawego charakteru, pozytywny bohater utworu. Jego przeciwieństwem jest stryjeczny brat - Wit Zagłoba. Sierota bez rodziny i majątku, w młodości przygarnięty przez ojca pana Piotra i wspólnie z nim wychowywany. Wit jest negatywnym bohaterem powieści. To człek zły, okrutny, podstępny, mściwy, pełen zazdrości. Ogólnie stanowi on zbiór negatywnych cech, przez to budzi niechęć u czytelnika.

Piotr Zagłoba po wielu staraniach poślubia ukochaną Marię, wkrótce na świat przychodzi jego córeczka. Wit knuje jednak podstęp. Piotr udaje się z nim na wyprawę przeciw czambułom tatarskim. Jednakże na dzikich polach Wit zdradziecko atakuje stryjecznego brata. Będąc pewnym dokonanej zbrodni, powraca do rodzinnego majątku i przejmuje go, podstępem zyskuje także rękę Marii, dla której ożenek z Witem stanie się pasmem bólu i cierpienia. Piotr Zagłoba jednak mimo ciężkich ran pozostaje przy życiu, lecz dopiero po ośmiu latach powraca z tatarskiej niewoli, aby odzyskać utracony majątek, rodzinę oraz dokonać pomsty na wiarołomnym stryjecznym bracie. Czy mu się to uda? I czy Wit Zagłoba za swoje niegodziwości zostanie ukarany? Odpowiedzi na powyższe pytania nie udzielę, ujawnię jedynie, że będą one zaskoczeniem dla czytelnika.

Akcja powieści rozgrywa się w czasach saskich. Samej historii w utworze jest niewiele. Na dalszym planie czytelnik obserwuje obyczajowość szlachecką i magnacką doby saskiej. Widzi także rozrzutność i rozpustę panującą w dworkach szlacheckich, rezydencjach magnackich oraz na saskim dworze króla Augusta II Mocnego.

Główną problematyką "Bratanków" jest kwestia zbrodni, winy, pomsty i kary. To jedna z lepszych powieści J.I. Kraszewskiego, jakie do tej pory czytałem. Podobnie jak wiele innych dzieł Bolesławity, została jakby zapomniana i nie jest należycie doceniona. A niesłusznie, bowiem utwór ten ma ciekawą i szybko toczącą się akcję, pełną nieoczekiwanych zwrotów i tajemniczych, a przede wszystkim dramatycznych wydarzeń. Utwór niewątpliwie potrafi zaciekawić czytelnika, trzyma go również w napięciu od pierwszych do ostatnich rozdziałów. Ponadto atrakcyjność "Bratanków" podnosi barwny język autora. Powieść jest pełna pojedynków, pogoni, ucieczek, zdrad, w tle natomiast - wielka miłość i dramatyczna walka dwóch głównych bohaterów. Jeden z nich walczy także o odzyskanie ukochanej kobiety, a jego przeciwnik jest bezwzględny i podstępny. Czego więcej chcieć od znakomitej powieści historyczno-obyczajowo-przygodowej?

Nie pozostaje mi nic innego, jak polecić "Bratanków" czytelnikowi. Naprawdę warto sięgnąć po tę powieść, szczególnie w nadchodzące wkrótce długie, zimowe wieczory. Serdecznie zapraszam do lektury.