Utwór Iwaszkiewicza traktuje o starości. Starości pięknej i godnej, która nie potrzebuje luksusów, by doznawać pełni. Do szczęścia wystarcza bowiem własny zgrzebny kąt, wspomnienia, stary koń, bliższy niż ludzie i ukochany obraz dziadka, na którym te konie, cudne konie... Jak młodość, jak wolność, jak marzenie.

"Koni było pięć sztuk, dwa trochę dalej pochylając szyje piły wodę, dwa obok siebie, piękny gniadosz i srokata klacz z wygiętą szyją, uniosły głowy i jak gdyby nasłuchiwały, a trochę z boku, na zupełnie płytkiej wodzie stał młody karosz dźwigając na karku nagą figurkę małego pastucha. I teraz, i zawsze, siedząc przed tym obrazem dziadka, pan Ignacy zastanawiał się, na czym polegała muzyka tego malarstwa. Bo obraz grał. A raczej brzmiała w nim jednotonna nuta, dzwoniąca polną pełnią i brzmiąca razem z wodą stawu, nagim torsem chłopca, wierzbami na dalekim brzegu i płachtą nieba, po której płynęły spokojne, harmonijne, przedwieczorne, letnie obłoki"[1].

I pan Ignacy, i jego koń dogasają powoli jak jesienny dzień. Obaj mają świadomość zbliżającej się śmierci, obaj kochają życie i wolność. Obaj mają świadomość, że są z innego już świata, bo ich rzeczywistość rozpadła się, umiera jak oni. Trwa jedynie w całej swej krasie na starym płótnie dziadka, niezmienna i świeża mimo upływu lat. Vita brevis – ars longa. Życie jest krótkie – sztuka wieczna.

Świat pana Ignacego i Biłka jest napiętnowany śmiercią nie tylko ze względu na prawa biologii. Symbolem dynamicznej, pazernej rzeczywistości, która osacza Kukułkę i jej mieszkańców, jest panoszące się obok przedsiębiorstwo "Wczasy w siodle".

Iwaszkiewicz zestawia obok siebie przeszłość i współczesność, piękno i brzydotę, życie i sztukę, młodość i starość, szczerość serca i chłodne wyrachowanie. Z kart opowiadania emanuje tęsknota za światem stabilnych wartości, jednoznacznych ocen. Czy tęsknoty te mają szansę spełnienia? Co zdarzy się w Kukułce, gdy piękna Helena rozjaśni blaskiem swej urody ponure wnętrza domostwa wuja?

Polecam - nie tylko miłośnikom Iwaszkiewicza!


---
[1] Jarosław Iwaszkiewicz, "Biłek", w: "Opowiadania", t. IV, Czytelnik 1979, str. 355.