Łatwo nam dzisiaj, wyrzekając na konstrukcyjne i stylistyczne zawiłości tej powieści, przechodzić do porządku nad jej treścią. Lubimy przy tym rozprawiać o wolności, zdradzie, oporze narodowym i zniewoleniu. Czy jednak ktokolwiek zastanawiał się, co naprawdę oznaczała rosyjska szkoła w Królestwie Polskim lat osiemdziesiątych XIX wieku? Jak i do czego dojrzewało się pod władzą nauczycieli, którzy w majestacie praw i regulaminów mogli stosować kary cielesne, rewidować bagaże przyjezdnych uczniów, kontrolować ich prywatne lektury ze spisem dzieł zakazanych w ręku, podsłuchiwać każdą rozmowę, nie mówiąc już o upokarzających karach za rozmowy po polsku? Do czego dorastali chłopcy przymierający głodem na ohydnych stancjach, pozbawieni pomocy i wsparcia rodziców - pokolenia zmiażdżonego klęską powstania styczniowego? Kto do podłości? Kto do niepodległości?

[Prószyński i S-ka, 2000]